3.5. ÖĞRENME VE ÖĞRETME SÜRECİ İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR

 A. DERSE HAZIRLIK

Derse hazırlık aşaması; öğretmen hazırlığı ve öğrenci hazırlığından (düşünsel ve duyuşsal hazırlık ile teknik hazırlık) oluşmaktadır. Bu süreçte yapılması gereken çalışmalar aşağıda açıklanmıştır.

1.    Öğretmen Hazırlığı

Eğitimde, öğretmenin ders için ön hazırlığı, amaca ulaşmada en önemli etkenlerdendir. Bu nedenle öğretmen,

·    Öğrenme-öğretme sürecini planlamalı, zamanı iyi ayarlamalıdır.

·    Her dersten en az bir hafta öncesinde yapılacak çalışma ile ilgili dokümanları, kullanılacak teknikle ilgili getirmeleri gereken malzemeleri öğrencilere bildirmelidir.

·    Ele alınacak konuyla ilgili öğrencilerin düşünsel ve duyuşsal hazır bulunuşluluğunu sağlayacak hazırlıkları yapmalıdır.

·   Öğrencilerin ilgili dersten edinmesi planlanan kazanımlara ilişkin etkinlik örneklerini programdan seçmeli ya da kazanımlara yönelik etkinlikleri kendisi hazırlamalıdır. Bu etkinlikleri hazırlarken çevresel ve kültürel faktörleri, coğrafi özellikleri, öğrencilerin gelişim düzeylerini, ilgi ve ihtiyaçlarını, ekonomik koşullarını göz önünde bulundurmalıdır.

·   Öğretmen kendisinin yeterince hazırlanmadığı, inanmadığı, özümlemediği, duygusal ilişki kurmadığı bir konuyu öğrencilerine benimsetmesinin mümkün olmadığı bilinci içinde olmalıdır.

·   Öğrencilerin sağlığı ve güvenliği için, uygulama öncesinde öğrencilere ve çalışma mekânlarına yönelik gerekli güvenlik önlemlerini mutlaka almalıdır.

·   Uygulama yaptırılacaksa, çalışma sırasında öğrencilere dinletmek üzere klasik müzik kaseti, cd’si vb. temin etmelidir.

2. Öğrenci Hazırlığı

Öğrenme alanlarının ilgili kazanımlarına ulaşılabilmesi, için öğrencilerin derse hazırlık yapmaları gereklidir. Bu hazırlıklar:

2. 1. Düşünsel ve Duyuşsal Hazırlık: Öğrenciler ele alınacak konu ile ilgili küçük araştırmalar yapmaya yönlendirilmelidir. Bununla birlikte öğrencilerden çeşitli sanat alanlarının şarkı, türkü, şiir, mani, öykü, masal, efsane, atasözü, fotoğraf, resim, afiş gibi ürünlerinden birini veya birkaçını sınıfa getirmeleri istenmelidir. Bulduklarının yanı sıra öğrencilerin kendi yazdıkları öykü, masal, şiir, şarkı sözü, çektikleri fotoğraf vb. dokümanları getirebilecekleri söylenmelidir.

2. 2. Teknik Hazırlık: Öğrencilerin,  belirlenen teknik ve yönteme uygun, öğretmen tarafından önceden söylenen araç-gereç ve temizlik malzemelerini temin ederek derse hazırlıklı gelmeleri sağlanmalıdır.          

B. UYARANLAR (Motivasyon)

Bu süreç öğrencilerin önceden edindikleri bilgileri harekete geçirmeye yönelik olmalıdır. Temel amaç öğrencinin derse karşı güdülenerek, istekli hale getirilmesidir.

·   Bu bölüm, öğrencilerin düşünsel ve duyuşsal hazırlık olarak, yaptıkları araştırmalardan edindikleri bilgileri; buldukları ya da kendi ürettikleri şiir, şarkı, masal vb. çalışmaları sundukları bölümdür.

·   Süreç içerisinde, ele alınacak konu ile ilgili sorular sorulmalı, bu sorular yoluyla öğrencilerin günlük yaşamlarıyla ilişki kurulmalı, onların önceden edindikleri bilgileri hatırlamaları sağlanmalıdır. Böylece öğrenciler cesaretle, öz güvenle ve istekle uygulamaya hazır hâle geleceklerdir.

·   Öğrencilerin yeni edinecekleri bilgi ve becerilere ait özel önem taşıyan kavram ve sözcükler üzerinde bilgi, deneyim, düşünce ve görüşleri saptanmalıdır. Düşünce ve görüşlerini çeşitli yollarla (sözel olarak, drama aracılığıyla vb.) özgürce ifade etme fırsatı verilmelidir.

·   Bütün sanat dersleri, duyumsama, duyarlık ve sezgi ekseninde düşünülmelidir. Motivasyon aşaması bu nedenle öğrencinin tüm duyu organlarının harekete geçirildiği, ilgi ve isteğin kışkırtıldığı bir aşama olarak gereğince değerlendirilmelidir.

·   Ders süresince öğrenilecek bilgiyi öğrencinin hayatında nerelerde kullanacağı ya da onlara hangi yeterlikleri kazandıracağı hakkında bilgi verilmeli, bu bilgilerin günlük hayatla bağlantısı kurularak öğrenciler derse karşı motive edilmelidir.

C. BİLGİNİN PAYLAŞILMASI

Bu süreç, öğrencilerin derste yapacakları çalışmalarla ilgili bilgilerin ortaya konduğu ve paylaşıldığı bölümdür. Yeni bilgilerle ilgili gerekli açıklamalar, örnekler üzerinden yapılmalıdır. Bu süreçte önemli olan, bilgilerin sadece ortaya konması değil, öğrencilerin daha önceki bilgilerin yeni  konularla olan bağlantıları kurulmalıdır.

·     Öğrenciler yöneltilen sorularla, verilen örneklerle önceki bilgilerinden yola çıkarak zihinlerinde yeni bilgileri yapılandıracakları alanı oluşturmaktadırlar. Bilgilerin bu alana transfer edilmesi ve kalıcılığın sağlanması için yeni bilgileri öğrencilerin keşfederek ulaşacakları öğrenme yaşantıları oluşturulmalıdır.

·     Bu bölümde, ders sürecinde kullanılacak yöntem ve tekniklerle ilgili gerekli açıklamalar yapılmalıdır. Yapılacak olan açıklamalarda yine bazı kural ve önlemleri öğrencilerin keşfetmeleri sağlanabilir.

·     Yeni bilgilerin sunulmasında salt bilgi aktarımı tercih edilmemelidir. Öğrenciler aktif kılınmalı, görüşleri alınmalıdır. Geri bildirimler anında verilmelidir. Bu yolla öğrencilerin zihinlerinde yanlış bilgileri yapılandırmaların da önüne geçilmiş olunur.

Ç. UYGULAMA

Bu aşamada öğretmen:

·    Öğrencilerin ele alınan konuyu özgürce çalışarak ortaya koymaları için gereken ortamı hazırlamalıdır.

·    Çalışmalarda zorlayıcı olmamalı, ancak tüm öğrencilerin çalışmaya etkin katılımını sağlayarak, birkaç ilgi çekme noktası ve uyaranı geliştirmelidir. Öğrencilerin çalışmalarına müdahale etmeden yönlendirecek bir rehber konumunda olmalıdır.

·    Ders boyunca konsantrasyonlarını bozmadan ve onlara hissettirmeden öğrencileri denetlemeli gözlem yapmalı ve güvenlik önlemlerini almalıdır.

·    Malzemesi olmayan ya da eksik olan öğrenciler için, sınıfta bir paylaşım ortamı oluşturmalıdır. Ancak,   malzemesiz ya da eksik malzeme ile derse gelmeyi alışkanlık haline getirmemeleri konusunda, öğrencileri kırmadan, rencide etmeden gereken önlemleri almalıdır.

·    Çalışmalar, duruma göre bireysel ve grup çalışmaları şeklinde yürütülmelidir. Uygulamalarda, grup çalışmalarına sık sık yer verilmelidir.

·    Derse katılmak istemeyen, çeşitli nedenlerle derse yoğunlaşamamış öğrencilerin bireysel farklılıklara uygun, ilgilerini çekecek öğrenme ortamları yaratarak derse katılımları sağlanmalıdır. Katılımın sağlanmasında zorlayıcı olunmamalıdır, öğrencilerin hoşlandıkları, ilgilerini çekebilecek olan konulardan yola çıkmalıdır. 

·    Öğrencilerin, yaptıkları çalışmalar hakkında duygu ve düşüncelerini paylaşmaları sağlanmalıdır.

·    Çalışmaların tamamı mutlaka sergilenmelidir. Böylece öğrenciler öz güven duygusu kazanacak,  eserlerinin sergilenmesinden haz alacak ve onur duyacaklardır. Panoya asılan çalışmaların sürekli aynı öğrencilere ait olmamasına dikkat edilmeli, her öğrencinin çalışmasına yer verilmelidir.

·    Öğrencilere birinci sınıftan itibaren karşılıklı duygu, düşünce ve bunların bir ürünü olan çalışmalara saygı duymaları gerektiği kavratılmalıdır. Tamamlanan çalışmalarla ilgili duygu ve düşüncelerin paylaşımı sırasında öğrencilerin birbirlerini kesin yargı ve olumsuz ifadeler kullanarak eleştirmeleri engellenmelidir.

·    Süreç içerisinde ele alınan konu gerekli yerlerde Atatürkçülük, diğer dersler ve ara disiplinlerle ilişkilendirilmelidir.

·    Dersin sonunda sınıf / atölye mutlaka temizlenmelidir.

D. DEĞERLENDİRME

Bu bölümde süreç ve sonuç değerlendirmeleri yer almalıdır. Süreç değerlendirmesi zamanında yapılmalıdır. Değerlendirmede; performans değerlendirme amacıyla hazırlanan çeşitli formlar, çeşitli sorular, yapılan çalışmalar, araştırma sonuçları, ürün dosyaları kullanılmalıdır. Öğrencilerin çalışmaları kesinlikle birbiriyle kıyaslanmamalıdır.Öğrencilerin yaptıkları çalışmalara yorum getirirken öğretmen olumsuz eleştirilerde ve kesin yargılarda bulunmamaya özen göstermelidir. Öğrencileri farklı deneyimlere ve öğrenme yaşantılarına sevk etmeli, değişik yöntem ve teknikleri kullanmalarına özendirici rehber rolünde olmalıdır. Burada asıl önemli olan öğrencilerin çalışmalara katılması ve gösterdiği çabadır. Çalışmalarda, genel düzeyin üstünde ilgi ve çabalar gösteren, kazanımlar çerçevesinde ilginç yaklaşımları olan öğrenciler dikkatle ve titizlikle izlenmeye alınmalıdır. Böylesi bir yaklaşım olmadığında bu öğrenciler sınıfın genel düzeyi içinde sıkışıp kalırlar. Bu tür öğrencilerin velileri ile özel görüşmeler yapılarak, yönlendirmelere gidilmelidir. Bu yönlendirmeler, gizli ve diğer öğrencilere yanıltılmadan gerçekleştirilmelidir. İlginç yaklaşımlar geliştiren ve farklı bir coşku ile çalışan öğrencilerin, bu yönlerini daha çok ortaya çıkarmak ve atak yapmalarını sağlamak amacıyla öğrenci velisiyle görüşülerek malzeme, kitap, katalog desteği sağlanmalı böylece sınıfın genel düzeyinin üstünde çalışmalar yapmaya yönlendirilmelidir.

Değerlendirme ile ilgili açıklama ve ölçekler, programın ölçme -değerlendirme bölümünde yer almaktadır.

3.6. ÖĞRENME VE ÖĞRETME SÜRECİ ÖRNEĞİ

Ders                   : Görsel Sanatlar

Sınıf                   :  3

Öğrenme Alanı : Görsel Sanatlarda Biçimlendirme.

     Görsel Sanat Kültürü

Konu                  : Kuşlar

Süre                   : 40+ 40

Yöntem – teknikler: Gözlem, araştırma, inceleme, soru-yanıt, gösterim, akrilik boya tekniği.

Kazanımlar:

Görsel Sanatlarda Biçimlendirme:

1.Çeşitli sanat alanlarının şarkı, türkü,  şiir, öykü, masal, anı, efsane gibi türlerinden yararlanarak görsel çalışmalar yapar.

11. Çevresindeki çiçekler, evler, bitkiler, kuşlar vb. varlıkları belirleyerek bu varlıkların birer biçimleri olduğunu fark eder.

12.  Çevresinden belirlediği biçimlerden hareketle özgün çalışmalar yapar.

Görsel Sanat Kültürü:

4. Gösterilen eserdeki renklerin, biçimlerin, figürlerin ve objelerin nasıl kullanıldığını açıklar.

5. Gösterilen eserle ilgili duygu ve düşüncelerini ifade eder.

7. Görsel sanat çalışmalarını sergilemekten ve çevresindekilerle paylaşmaktan zevk alır.

A. DERSE HAZIRLIK

1. Öğretmen Hazırlığı

Öğretmen, kuşlarla ilgili resimler ve fotoğraflar (Salih Acar’ın “Kuşlar”, resmi, Söbütay Özer’in Güvercinli resimleri, Orhan Peker’in Güvercinler”i, Nuri Abaç’ın Zümrüd-ü Anka resimleri,  Ara Güler’in “Yeni Cami Önünde Kuşlar”fotoğrafı, Ersin Alok’un “Kuşlar”resmi, Kuş Cenneti’nden çeşitli fotoğraflar,  Kubadabat sarayı kuş figürlü çinileri, Kütahyalı Sıtkı Olçar Usta’nın “Mavi Kuş” heykel ve seramikleri,  Hasan Pekmezci’nin “Kafeste Kuşlar” isimli tablosu), “Allı Turnam” türküsü, çeşitli kuş masalları, “Zümrüd-ü Anka” efsanesi;  Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun “İstanbul Destanı” gibi şiirler vb. örneklerden temin edebildiklerini sınıfa getirir.

Güvenlik önlemleriyle ilgili olarak, dersten önce öğrencilere müzik dinletilmeye başlamadan, kullanılacak prizler kontrol edilir.

İstanbul Destanı

İstanbul deyince aklıma martı gelir,

Yarısı gümüş yarısı köpük,

Yarısı balık yarısı kuş…

İstanbul deyince aklıma bir masal gelir,

Bir varmış bir yokmuş…

            Bedri Rahmi Eyüboğlu

2. Öğrenci Hazırlığı

2.1. Düşünsel ve Duyuşsal Hazırlık:

Öğrencilere, kuşlarla ilgili şarkı, şiir, masal, resim, fotoğraf, çeşitli kuş heykelcikleri,  kuş bibloları, öykü, fıkra, mani, atasözü vb. doküman ve malzemelerden bulabildiklerini sınıfa getirmeleri söylenir.

Bununla birlikte öğrencilerden kuşların yaşayışları, çeşitleri, yaşama ortamları, isimleri, renk ve biçimsel özellikleri (kuğular uzun boyunlu, leylekler uzun gagalı, kırlangıçlar çatal kuyruklu, kartallar büyük kanatlı, serçeler minik biçimli, flamingolar uzun bacaklı vb.) konusunda küçük bir araştırma yapmaları istenir.

2.2. Teknik Hazırlık:

Öğrencilerden aşağıda belirtilen malzemeleri getirmeleri istenir.

2.2.1.Boya Malzemeleri: Akrilik boya, ince ve kalın fırça, beyaz veya öğrencinin kendi beğenisine göre seçeceği renkli kartonlar.

2.2.2.Temizlik gereçleri: Naylon örtü, temizlik bezi, koruyucu önlük (naylon önlük, eski gömleklerden önlük vb.).

B. UYARANLAR ( MOTİVASYON)                                      

Sınıfa getirilen görsel materyaller incelenir.

Ardından şiirler, şarkılar vb. okunur. Değişik kuşların sesleri taklit edilerek canlandırma yaptırılır. Öğrencilerin yaptıkları araştırmaları arkadaşlarına kısaca sunmaları, sunulan eserlerden yola çıkarak kuşlar hakkında konuşmaları istenir. Bu konuda öğrencilere şu sorular yöneltilebilir:

·  En sevdiğiniz kuş türü hangisidir, neden? Sevdiğiniz kuşun rengi nedir?

·  Gördüğünüz kuşların biçimsel özellikleri nelerdir?

·  Kuşlar size neleri çağrıştırıyor?

·  Renkleri ve yaşam ortamları nelerdir?

·  Bildiğiniz kuş isimleri nelerdir?

Öğrencilere “Ben bir kuş olsaydım...” cümlesini sözlü olarak tamamlamalarına yardımcı olmak için aşağıdaki sorular yöneltilir:

·  Hangi kuş olmayı isterdiniz, neden?

·  Kuş olsaydın ne yapardınız?

·  Neleri görmek isterdiniz?

·  Nerede yaşamak isterdiniz?

·  Nereye gitmek isterdiniz?

Getirilen materyallerle “Kuşlar” isimli bir köşe hazırlanır.

C. BİLGİYİ PAYLAŞMA

Anlatılanlardan yola çıkarak örnek olarak getirilen eserlerde kuşların ifade ediliş biçimleri hakkında öğrencilerden konuşmaları istenir. Getirilen eserlerden gerçekçi ve soyut olanlar öğrencilerin görebilecekleri yere asılarak, bu eserlerde kuşların hangi biçimsel özellikleri ile renklerinin vb. kullanıldığını belirlemeleri istenir. Gerçekçi eserler ile soyut eserlerde kuşların nasıl anlatıldığını açıklamaları sağlanır. Öğrencilere ek olarak “Bu eserleri yapan sanatçı siz olsaydınız burada nasıl bir kuşu görselleştirirdiniz? Biçimsel özellikleri neler olurdu? Hangi renkleri tercih ederdiniz? Bu kuş ne yapardı? Eserinizde başka neler olabilirdi”? gibi sorular yöneltilerek öğrencilerin görüşleri alınır.

Öğrencilere, yapacakları eserlere örnek olması açısından, daha önce akrilik boya tekniği ile yapılmış olan bir resim gösterilir. Öğrencilerden bu resmin hangi teknik ile yapıldığını tahmin etmeleri istenir. Kullanılacak tekniğin belirlenmesinde gerekli yönlendirmeler yapılır. Öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra, bu tekniğin özelliklerinin neler olabileceği hakkında görüşlerini açıklamaları istenir. Daha önce bu tekniği kullanarak yaptıkları çalışmalardan yola çıkarak tekniğin ve boyanın özelliklerini açıklamaları sağlanır. Doğru verilen yanıtlar pekiştirilir. Ders sürecinde “akrilik boya tekniği” kullanılacağı açıklanır ve öğrenciler derste kullanılacak yöntem ve teknikler hakkında bilgilendirilir. Akrilik boyanın kapatıcı özelliğe sahip, mat bir boya olduğu söylenir. Boyaları üst üste kullanabilecekleri, ancak çok fazla sürterek kâğıdı yıpratmaktan kaçınmaları gerektiği ifade edilmelidir. Yanlış boyanan yüzeylerde boyanın kuruması beklenir. Üzerine yeniden istenen renkte boya sürülebilir. Üste sürülen boya kurumadan kazıma yapılarak alttaki renklerden de yararlanılabilir. İsterlerse akrilik boyayı parmakla, pamukla, buruşturulmuş kâğıtlarla, tampon haline getirilmiş bezlerle vb. sürülerek yayabilecekleri ve böylece renk kaynaşması sağlayabilecekleri anlatılır. İstedikleri yerleri boş bırakarak kartonun renginden de yararlanabilecekleri hatırlatılır. Bu tür çalışmalarda bütün yüzeyin boyanması çocuğun istek ve ihtiyacına bırakılmalıdır. Tüm yüzeyin boyanması için öğrenciye baskı yapılmamalıdır.

Ç. UYGULAMA

Yapacakları çalışma öncesinde öğrencilerden konuyla ilgili nasıl bir kompozisyon oluşturacaklarını belirlemeleri istenir. Akrilik boyanın kullanılmasıyla ilgili bilgiler tekrar hatırlatılır. Öğrencilerden, koruyucu gömleklerini giymeleri, muşamba örtüleri sıraların üzerine sermeleri, kullanacakları kâğıtları ve renkli kartonlarını, boyalarını hazırlamaları ve çalışmaya başlamaları istenir. Bu aşamada öğrencilerin konsantrasyonlarını arttırmak için klasik müzik dinletilebilir. Öğrenciler çalışmaları yaparken gözlemlenerek gerekli rehberlikte bulunulur. Bu rehberlikte öğrencilerin yaratıcılıklarını olumsuz etkileyen veya sınırlandıran eleştirilerde bulunulmamasına özen gösterilmelidir. Yönlendirmelerde, onların birbirlerinin çalışmalarından etkilenmemelerine, özgün bir ürün ortaya koymalarına dikkat edilmelidir. Öğrencinin kuş figürü yaptığına inandığı her biçim kabul edilmeli, asla eleştirilmemelidir. Öğrencinin boy, kilo, saç, kişilik farklılıkları ne ise, yaptığı işlerdeki farklılıklar da aynıdır. Bu nedenle, herkesin yaptığı işin birbirine benzemesi gibi bir durum söz konusu değildir. Dergi, kitap, gazete vb. yerlerde bulunan resimlerin büyükler tarafından yapıldığı, öğrencilerin büyüklerin yaptıklarını taklit etmelerine gerek olmadığı özellikle vurgulanmalıdır. Sadece öğrencilerin kullanılan teknikle ilgili hatalarında gerekli düzeltmeler sözel olarak yapılır. Örneğin, “Bu bölümde boyayı fazla bastırmadan kullansaydın diğer bölümdeki gibi daha iyi sonuç alır mıydın? Acaba değişik renkleri de deneseydin, nasıl bir sonuç alırdın?” vb.

Çalışmalarını tamamlayan öğrencilerden eserlerine isim vermeleri istenir. Daha sonra malzemelerini toplamaları söylenir. İlköğretim düzeyinde maket bıçağı kullanılması tehlikeli olabileceğinden öğrenciler, yaptıkları çalışmalarını daha büyük bir kâğıt üzerine, resmin boyutuna göre kenarlarından 5-6 cm. boşluk kalacak şekilde yerleştirip yapıştırarak “paspartu” hazırlayabilirler. Öğrencilere malzemelerini toplamaları söylenir, atıklarını çöpe atmaları hatırlatılır.  Öğrencilerin derste kullandıkları araç gereçleri düzenli bir şekilde toplamaları ve sınıfı bir sonraki derse hazır hâle getirmeleri sağlanır.

D. DEĞERLENDİRME

Öğrencilerin çalışmalarına isimlerini mutlaka yazarak sınıf veya okul ortamında sergilemeleri sağlanır.

“Öğrencilerin yaptıkları eseri arkadaşlarıyla paylaşırken;

·  Eserde ne anlatmak istediniz?

·  Bu çalışmayı yaparken sınıfta sunulan eserlerin en çok hangilerinden etkilendiniz?

·  Bu çalışma sonrasında kuşların biçimleri, renkleri hakkında neler öğrendiniz?

·  Yaptığınız çalışmalarda kuşların özelliklerini nasıl ifade ettiniz?

·  Bu eseri yaparken nelere dikkat ettiniz?” gibi açık uçlu sorular yöneltilerek yaptıkları çalışmalar hakkında konuşmaları sağlanır.

Değerlendirmede, öğrencilerin etkinlik içinde yer alması bile bir önemli kazanım sayılmalıdır. Öğrencinin etkinliğe katılımı, coşkusu, kendini ifade etme özgürlüğü önemli ipuçlarıdır. Değerlendirmede önemli olan, öğrencinin çabası, katılımı yani gösterdiği performanstır.