OLUŞTURMACI YAKLAŞIM (JEROME S. BRUNER)

BULUŞ YOLUYLA ÖĞRENME

KURAMIN GENEL TANITIMI

J. Bruner’in buluş yoluyla öğrenme kuramında öğrenenin öğretim süreci içinde aktif rolü olması, öğrenenlerin yeni fikirler geliştirmesi varolan bilgileri ile yenileri arasında ilişki kurması, bu bilgileri dönüştürmesi temel alınır. Öğrenenler verilen temel düzeyde bilgiler içinden, uygun bilgi parçalarını seçer bunları birleştirir, sonuca ulaşmak için mantık yürütür, varolan bilgilerini dönüştürür, hipotez geliştirir ve kendi çözüm yollarını üretirler. Bu şekilde bilgiyi zihinsel süreçlerden geçirirken, kendi öğrenme yaşantılarını oluştururlar.

Tümevarım akıl yürütme yoluyla öğrenmeyi sağlayan bu yaklaşımda esas örneklerden kurallara ve genellemelere ulaşma süreci kullanılır. Sonuçta kural ya da bilgi yapısını keşfeden öğrencidir.

YAPILANDIRMAICILIĞIN GENEL ÖZELLİKLERİ

• Bilgileri öğretmez,sadece vurgular.
• Öğrenci insiyatifini kullanmayı ve özerklik oluşturmayı öğrenir,buna cesaretlenir.
• Bir süreç gibi düşünmeyi öğrenirler,
• Öğrencileri araştırma yapmak için cesaretlendirir,
• Öğrenmede deneyimin de yer aldığını belirtir,
• Öğrencilerin doğal ve meraklı olmalarını sağlar,
• Öğrencilerin mantıksal modelleri hesaba katılır,
• Öğrenme biçimlenirken;anlayış ve performans vurgulanır,
• Yaratıcılık ve çözümlemeyi esas alır,
• Öğrencilerin,öğretmenlerle iletişim içersinde bulunmalarını cesaretlendirir,
• Birlikte öğrenmeyi destekler,
• Öğrencinin çalışmalarını ve düşüncelerini hesaba katar.
• Öğrencilerin özgün deneyimlerinin sonucu olarak yeni fikir ve anlayış kazanmalarına olanak sağlar.

KURAM İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER

BRUNER, BİLİŞSEL GELİŞİMİ 3 AŞAMAYA AYIRMIŞTIR

1- Eylemsel dönem   

2- İmgesel dönem

3- Sembolik dönem

EYLEMSEL DÖNEM: Çocuk bu dönemde çevreyi eylemlerle anlar;çevresindeki nesnelerle ilgili yaşantıyı onlara dokunarak, vurarak,ısırarak,hareket ettirerek kazanır. Onlar için nesneler bazı eylemler yaptıkları şeylerdir. Örneğin; kaşık, yemek yediği ; bisiklet, bindiği birer nesnedir.

İMGESEL DÖNEM: Bu dönemde bilgi, imgelerle taşınmaktadır. Görsel bellek gelişmiştir. Herhangi bir nesneyi, olayı görmeden de resmedebilirler. Örneğin; bir ev resmini göremeden çizebilir.

SEMBOLİK DÖNEM: Bu dönemde etkinlik ya da algının anlamını açıklayan sembolleri kullanır. Dil, mantık, matematik, müzik vb. alanların sembollerini kullanarak iletişim kurabilirler.

BULUŞ YOLUYLA ÖĞRETİMİN AMACI

• Öğrencilerin konunun yapısını keşfetmelerini sağlayacak problem durumlarını vererek öğrencinin bilişsel gelişimini sağlamaktır.
• Yapı, bir konu hakkındaki fikirler, kavramlar ve bunların arasındaki  ilişkilerdir.
• Öğrencinin bu yapıyı öğrenmesi tümevarım yönteminin kullanılması ile sağlanmaktadır.
• Bu yöntemin kullanılmasında öğrencinin etkin olmasına önem verilir.
• Bu amaçla öğretmenin görevi;
• bu yöntemin uygulanabileceği konuyu seçmek ve
• öğrencilere buluş yapmalarına fırsat verecek şekilde öğretim ortamını düzenlemektir.

Bruner, buluş yoluyla öğretimin öğrencilerin zihinsel gelişmişlik düzeylerine göre üç şekilde uygulanabileceğini savunur. Bunlar;

1- Bağımlı buluş yoluyla öğretim

2- Yarı serbest buluş yoluyla öğretim

3- Serbest buluş yoluyla öğretim

Bağımlı Buluş Yoluyla Öğretim

Bu öğretimde öğretmen, problem ve çözüm için uygulanacak metotları verir fakat çözümü öğrenciye bırakır.

Yarı Serbest Buluş Yoluyla Öğretim

 Bu öğretimde öğretmen, sadece problem durumunu ortaya koyar, çözüm için kullanılacak yöntemleri ve çözümü öğrencilere bırakır.

Serbest Buluş Yoluyla Öğretim

Öğretmen ne problemin belirlenmesine ne de çözüm için kullanılacak metotlara ve çözüme katkıda bulunur.Problemi, çözüm yollarını ve çözümü bulma öğrenciye bırakılmıştır.

KURAMIN İLKELERİ

BRUNER’İN ÖĞRENME TEORİSİNİN DÖRT TEMELİ

1) Öğrencinin öğrenmeye hazır oluşu

• Bruner’in öğrenme teorisine “buluş yoluyla (keşfederek) öğrenme” de denmektedir. Her çocuğun içinde bir öğrenme arzusu veya güdüsü (merak) vardır.
• Öğrencinin keşfederek öğrenebilmesi için önce onu öğrenmeye ihtiyaç duyacağı durumlar içine sokmalıdır.
• Bu noktada ona yapılandırılmış bilgilerle ve araştırma metodlarıyla destek ve rehber olmalıdır.

2) Yapılandırılmış ve öğrencinin kolayca alabileceği (öğreneceği) bilgiler

• Öğrenmenin başarılı olabilmesi için, konuların daha önce bilinen temel kavram ve ilkelere dayandırılması, bir bütün olarak yapılandırılması gerekir.
• Öğretilecek konular, öğrencilerin seviyesine göre yapılandırılmalıdır. Öğrenmeyi zorlaştırmamak gerekir.
• Öğrenilen şeylerin insan zihninde yapıya yerleştirilmesi ve düşünme sisteminin içinde kullanılması gerekir.
• Yapılandırılmış bilginin öğrenciye sunulması sırasında sadeleştirme, yeni durumlara genelleme, bilginin değişik şekillerde işlenmesini geliştirme gibi yollardan faydalanmalıdır.

3) Öğrenilecek malzemenin etkili bir şekilde ardışık olarak sunulması

• Öğretilecek bilgiler, çocuğun zihinsel gelişimine uygun olarak  sıralanmalıdır. Öğretimde kullanılacak araç-gereçler de ona göre sıralanmalıdır. Kolaydan zora, basitten karmaşığa, somuttan soyuta.

4) Öğrenmede pekiştireçler kullanımalıdır

• Öğrenmede başarının sağlanmasında pekiştirme önemlidir; ancak bunun zamanlaması da çok önemlidir. Pekiştirme güdüleme amaçlı olmalı, esas hedefin öğrencinin öğrenme isteğinin içten gelmesini sağlamak olduğu unutulmamalıdır.
• Öğretim, öğrencinin bildikleriyle geleceği doğru tahmin etmesine ve bilimi ilerletme, bilgideki boşlukları doldurmasına yarayacak şekilde biçimlendirilmelidir.

KURAMIN KAPSAMI/UYGULAMASI

BULUŞ YÖNTEMİNİN UYGULANMASI

Uygulama esnasında aşağıdaki ilkeler oldukça önem taşır

• Öğretmen yetenekli ve esnek olmalı,
• Aynı zamanda da konuyu çok iyi bilmelidir.
• Öğretmen sabırlı olmalıdır. Çünkü keşfetme yoluyla öğrenme aceleye getirilemez. Böyle bir öğrenme genellikle umutsuzluğa yol açacak derecede yavaştır, fakat öğrencinin bir anlama düzeyine girişmesini amaç edinmek beklemeye, sabır gösterme­ye değer.
• Öğrencilerin sürekli desteklenmesi gerekir. Burada öğretmenin yardımı, desteği, rehberliği önem­lidir.
• Öğretmenin vereceği destek, çocuğa ve öğrenciye güven verir.
• Öğrenciyi harekete geçirmede diğer önemli bir husus, araştırma ve keşfetme çabalarının yönünün belirlenmesidir. Öğrenci, amacı bilmeli ve çözüm yöntemlerinin amaca uygun olup olmadığını bilmelidir.
• Öğretmen öğrencilere seçenekler sunmalı, değişik yaklaşımlar geliştirmek için yaşantılar sağlamalıdır.

Düşünmeyi sağlayacak sorular sormak için doğru soru sorma stratejileri olarak şunlar önerilmektedir; 

Strateji 1  

Evet Ama Neden?

Öğrencilere bir cevabın neden doğru olduğunu sorun.

Örnek: 6x (9 - 4) = 30 cevabı neden doğrudur?

Kristof Kolomb Amerikayı keşfettiği için neden meşhur olmuştur?

Her iki soruda temel bilgilerin bilinmesinin yanı sıra  sorular bu bilgilerin kullanılmasını gerektirir. 

Strateji 2    

Faydası Nedir?

Bilginin kullanılmasına odaklanmış sorular sorun.

Örnek: Bitkilerin büyümesi üzerinde ışığın etkisini bilmemizin faydası nedir?

Öğrenciler bitkileri nereye dikeceğimize veya hangi bitkilerin ışığın gelişine göre daha uygun olduğuna karar  verebilmemiz için gibi cevaplar verebilirler.

“Neden” sorularının bir başka yararı da, öğrencilerin kısa süre sonra sadece cevap vermenin dışında kendi kendilerine soru sormalarını da sağlar. 

Strateji 3

Şimdi Fark Nedir?

Bir yeniliğin veya değişimin uygulanmasıyla ilgili sorular sorun. 

Uyarlamak. Bir fikri farklı bir biçime çevirerek sorun.

Örnek: Bazı hayvanlar gibi insanlar da kış uykusuna yatsalardı neler olurdu?

Değiştirmek

Bir olay, Bir öyküyü vb.  Biraz değiştirerek sorun.

Örnek: Eğer Hansel ve Gratel ormanda yanlarına bir harita almış olsalardı neler olurdu?

Yerine Geçirmek

Bir şeyi bir başka şeyin yerine geçirerek sorun.

Örnek: Ekmeğin arasına elma koyarak tost yaparsak tadı nasıl olur?                  Büyütmek.

Bir  konuyu  eklemeler yaparak,çoğaltarak genişleterek sorun.

Örnek: Newton’un dördüncü yasası ne olacaktı?

Yeniden Düzenlemek.

Sıralamaları değiştirerek sorun.

Örnek: A harfi en son Z harfi ilk harf olsaydı alfabedeki sıralama nasıl olurdu?       Ters Çevirmek.

Olayları tam tersinden sorun.

Örnek: Sabah yatıp akşam kalkarsak neler olur? 

Strateji 4  

Doğru, Yanlış veya Hiçbiri? 

Ezberlenmiş bilgi ile cevaplandırılan sorular arkasından neden bu şekilde olduğunu sorun

Örnek: Türkiye’de kaç ilin olduğunu sorduktan sonra illerin neden 1,2,3, gibi sayılar ile adlandırılmayıp ta her birine ayrı isim verildiğini sorun. 

Strateji 5   

Nedir? Yerine Neden? 

Öğrencileri dikkatli bir analize yönelten birden fazla doğru cevabı olan sorular sorun. Bu strateji öğrencilere temel becerilerin kazandırılmasında etkilidir.

Örnek: Sıfatın tanımını yaptırmak yerine bir cümle içerisinde uygun yerdeki boşluğun bir kelime ile doldurulmasını isteyin ve neden bu kelimeyi kullandığını sorun. 

Strateji 6

Benzer veya Farklı 

Kavramları, olguları, olayları değerlendirerek karşılaştırmayı gerektiren sorular sorun.

Örnek: Atatürk ile Fatih Sultan Mehmet’in yaptıklarının benzerliklerini ve farklılıklarını sorun. 

Strateji 7

Sıra dışı Bağlantılar 

Sıra dışı ve yaratıcı fikirler gerektiren sorular sorun.

Örnek: Kavramları öğretirken bunların alışılagelmiş eylemler ve alışkanlıklar ile bağlantısının dışında kullanımını isteyin. 

KURAMIN ÖRNEĞİ

BULUŞ YÖNTEMİNİN SATRANÇ ÖĞRETİMİNDE UYGULANMASINA ÖRNEK

Vezir matının buluş yolu ile anlatımı
Vezir matının bu yöntem ile anlatılabilmesi için öğrencinin bazı temel bilgileri öğrenmiş olması gerekir. Bu nedenle vezir matı ilk ele alınacak konulardan biri olmamalıdır.

Vezir matı için gerekli temel bilgiler:

1. Vezirin hareketi
2. Şahın hareketi
3. Şah çekme
4. Mat yapma
5. Vezir matının tahtanın kenarında gerçekleşebileceğini bilmelidir.

Vezir matının buluş yolu ile anlatımı ancak bu temel verilerin öğretilmesinden sonra olasıdır.

1.  
   • Bu bilgilerin verilmesinden sonra öğretmen konumu panoya yerleştirir.
   • Öğrenciler tahta üzerinde konumu oluştururlar.
   • Öğretmen  vezir ile mat yapmak için nasıl oynaması gerektiği sorar.
   • Öğrenciler kendi bilgilerine göre mat yapmaya çalışırlar.
     Öğretmen birkaç dakika bekledikten sonra  hangi hamlenin yapılması gerektiğini, bunun nedenini sorar.
   • Ne yapılması gerektiği konusunda ipucu verebilir.
     Mat yapmasını başaran öğrenciye pekiştireç verir.
   • Öğretmen daha sonra bu matı kendisi yaparak öğrenmeyi daha kalıcı kılar.
   • Bu arada gerekli açıklamaları yapar.
   • Buluş yöntemi ile öğrenme modeli problem çözme becerilerinin geliştirilmesi için uygun bir modeldir.
   • Bu modelde doğuştan var olan merak ve başarma gibi iç motivasyonlardan yararlanılması önerilir.
   • Bu öğretme modelinde iç motivasyon sağlayan bu etkenlerden yararlanılır.

KÜTLE- ÖZKÜTLE- HACİM İLİŞKİSİNİN BULUŞ YÖNTEMİ İLE ANLATILMASI

·         Geometrik biçimli cisimlerin özkütlelerini ölçmek, özkütlelerin madde miktarına bağlı olup olmadığını araştırmak.       
Araç-Gereçler: Eşit kollu terazi, tartım takımı, aynı madden yapılmış değişik boyutta iki küp, cetvel.

Bilimsel süreç becerisi düşük olan öğrenciler için uygulama yaptığımızda problemin çözümü için uygulanacak metotları vererek çözümü öğrenciye bırakıyoruz.

İşlem Yolu:

Deneyde izlenecek yol

Küp boyutlarını tabloya yazınız

Küplerin hacim formüllerinden faydalanarak, hacimlerini hesaplayınız

Bu küplerin kütlelerini ayrı ayrı eşit kollu terazi ile ölçünüz. Özkütle eşitliğinden faydalanarak küplerin özkütlelerini hesaplayınız.

Soru: Cismin hacmi büyüdükçe kütlesi büyür mü?
Soru: Aynı tür maddeler için özkütle, madde miktarına bağlı mıdır?

Soruların cevaplanması ile öğrenci kütle- özkütle- hacim arasındaki ilişkiyi kendi bilişsel süreçleri ile algılayacaktır. Cevaplara ulaşmak için varolan bilgilerini yani formülleri kullanacak ve bu formüllerden yola çıkarak mantık yürüterek aradaki ilişkileri kavrayacaktır.

KAYNAKÇA

·         http://tip.psychology.org/bruner.html

·         http://www.egitim.aku.edu.tr/gelisim.htm

·         http://www.egitim.aku.edu.tr/kuramsal.htm

·         http://www.yazismalik.com/bilissel_gelisim-t3993.0.html

·         http://www.fizikciyiz.com/e-10-j-bruneriin-ogrenme-kurumani-fizik-konusuna-uygulayalim

·         http://www.infed.org/thinkers/bruner.htm

·         www.geocities.com/ualtunay.geo/dersler/tarih/yapi.html

·         http://egitimarastirmalari.blogspot.com/search/label/Bulu%C5%9F%20Yoluyla%20%C3%96%C4%9Frenme

·         http://www.milliegitim.biz/git.asp?nereye=Ayrinti&id=509