Gözlem Yoluyla öğrenme adlı doküman sinifogretmeniyiz.biz sitemizin
kategorisinde yer almaktadır. Bu kategoride
dosyasına benzeyen başka dokümanlar dabulabilirsiniz. Bu kategori de ilkokul 1.sınıf, 2.sınıf, 3.sınıf, 4.sınıf ve ortaokul 5.sınıf, 6.sınıf, 7.sınıf, 8.sınıf dosya ve dokümanlarına ulaşabilirsiniz.
Dosyayı indirmek için aşağıdaki hemen indir bağlantısına tıklamanız yeterlidir.
G�ZLEM YOLUYLA ��RENME (Thorndike)
• G�zlem yoluyla ��renme, ��renme s�recinin �nemli bir boyutunu olu�turmaktad�r. �nsanlar g�zlem yoluyla �e�itli davran��lar� ��renmektedirler. �leti�imin ve g�rsel teknolojilerin geli�mesiyle birlikte g�zlem yoluyla ��renme s�recini anlamak insan davran��lar�n�n kontrol�nde ve yordanmas�nda �nemli bir yer tutmaktad�r.
• G�zlem yoluyla ��renme konusunda ilk �al��malar Thorndike (1901) taraf�ndan kedi, tavuk, k�pek ve maymunlarla ve Watson (1908) taraf�ndan maymunlarla yap�lm�� ve bu organizmalar�n g�zlem yoluyla ��renmedikleri sonucuna ula��lm��t�r.
• Miller ve Dollard, taklit davran��lar�n� �� boyutta ele alm��lard�r: Ayn� davran���n g�sterilmesi, bir ba�kas�n�n davran���n� kopye etmek ve benzer ba��ml� davran��. Birincisi k�rm�z� ���kta herkesin durmas� veya bir konser bitiminde herkesin alk��lamas�, �kincisine ise yapt��� �dev ��retmeni taraf�ndan ele�tirilen ��rencinin ��retmenin davran��lar�n� taklit ederek yeni �dev yapmas� �rnek verilebilir. Son olarak, babas� kap�ya geldi�inde �ukulata alaca��n� bildi�i i�in b�y�k karde�in kap�ya ko�mas� durumunda k���k karde� kendisinin de kap�ya ko�mas� durumunda �ukulata alaca��n� (�d�llendirilece�ini) ��renir. Bu nedenle b�y�k karde� ne zaman kap�ya ko�sa k���k karde� bu davran��� taklit ederek kap�ya ko�acakt�r. Yeti�kinlerin davran��lar� �o�unlukla bu t�r benzer-ba��ml� davran�� �er�evesinde ele al�nabilir. Tan�mad��� bir �lkeye giden bir yeti�kin davran���n nedeninin anlamasa bile ba�kalar�n�n davran��lar�n� g�zleyerek onlar gibi davranmaya �al���r.
• Miller ve Dollard taklitin bir al��kanl�k halini alabilece�ini belirtmektedirler. B�y�k karde�inin davran��lar�n� taklit etti�i i�in �d�llendirilen �ocuk, davran��lar� s�rekli taklit etmeye ba�layabilir. Bu durum genellenmi� taklit (generalized imitation) olarak de�erlendirilmektedir.
• Bandura ise, g�zlem yoluyla ��renme s�recini edimsel ko�ullama �er�evesinde ele almak yerine bili�sel bir s�re� olarak de�erlendirmi�tir. Banduraya g�re g�zlem yoluyla ��renme taklit i�erebilir de, i�ermeyebilir de. Yolda araba kullan�rken �n�n�zde giden bir araban�n �ukura d��t���n� g�r�rseniz yolun o b�l�m�nden ge�memek i�in y�n�n�z� biraz de�i�tirirsiniz. Bir ba�ka deyi�le, �n�n�zde araba kullanan s�r�c�n�n davran���n� taklit etmezsiniz. G�zleyerek ��rendi�iniz “bilgi”yi bili�sel i�lemden ge�irir ve daha detayl� bir �ekilde kullan�rs�n�z. G�zlem yoluyla ��renme basit bir taklitten �ok karma��k bir s�re�tir.
• Bandura (1965) sald�rgan davran�� g�steren bir yeti�kinin davran���n�n �d�llendirildi�i, cezaland�r�ld��� ve ne �d�l ne ceza ald��� �� farkl� filmi �� �ocuk grubuna izlettirmi� ve bir sonraki a�amada �ocuklar�n sald�rgan davran��lar�n� g�zlemi�tir. Beklendi�i gibi, �d�llendirilen modeli izleyen �ocuklar en sald�rgan, cezaland�r�lan modeli izleyen �ocuklar da en az sald�rgan davran��� g�stermi�lerdir. B�ylece, dolayl� ya�ant�n�n veya bir ba�kas�n�n ya�ant�s�n�n da �ocuklar�n davran��lar�n� etkileyebilece�i g�r�lm��t�r. Ba�ka birisinin davran��lar�n�n �d�llendirildi�ini g�zleyen �ocu�un davran���n�n g�r�lme s�k�l���n�n artaca�� g�r�lm��t�r. • �al��man�n bir sonraki a�amas�nda �ocuklara modelin sald�rgan davran���n� g�stermesi i�in te�vik verilmi�tir. B�t�n �ocuklar�n modelin sald�rgan davran��lar�n� g�sterebildi�i g�r�lm��t�r. Buradan yola ��karak ��renme ve davran�� (performance) aras�nda bir farkl�l�k oldu�u g�zlenmi�tir. Sonu� olarak Bandura’ya g�re, peki�tire� ��renme de�il performansla ilgili bir de�i�kendir. Bu nedenle, peki�tire� olsa da olmasa da bireyin g�zlem yoluyla ��renme kapasitesi geli�ti�i andan itibaren g�zlem yoluyla ��renme vard�r.
• Bandura g�zlem yoluyla ��renme s�recini d�rt temel a�amada incelemektedir. Birinci a�ama olan dikkat s�recinde birey, modelin bir davran���n� ��renmeden �nce dikkatini modelin davran���na y�neltir. Bireyin alg� kapasitesi dikkat s�recini etkileyecektir. G�zleri g�rmeyen birey i�in, g�rme becerisi olan birey i�in kulland���n�z model uyar�c�lar� kullanamazs�n�z.
• Bireyin ge�mi� peki�tire� ya�ant�lar� da, dikkatin hangi davran��a y�nelece�ini etkileyecektir. Modelin �zellikleri de model alacak bireyin dikkatinin modele ne kadar y�nelece�ini etkileyecektir. Bireyin kendisine benzer (ya�, cinsiyet, vb.), stat�s� y�ksek olan, sayg� duyulan, ba�ar�l�, g��l� ve �ekici modellerin daha �ok g�zlendi�i veya taklit edildi�i bilinmektedir.
• G�zlem yoluyla elde edilen bilginin i�e yaramas� i�in hat�rlanmas� (retention) gerekecektir. Bandura’ya g�re bilgiler iki �ekilde depolanmaktad�r: �mgesel depolama g�zlenen davran���n bir resmi gibi depolanmaktad�r. Bandura, davran��lar� y�nlendiren bili�sel s�recin temel olarak g�rsel olmaktan �te s�zel oldu�unu belirtmektedir. Ancak, olaylar�n haf�zada kodlanmas� s�recinde s�zel ve g�rsel imgelerin birbirinden ayr�lmas�n�n zor oldu�unu belirtmektedir. Bilgiler bili�sel olarak depoland�ktan sonra zihinsel olarak canland�r�labilece�i, prova edilebilece�i ve b�ylece geli�tirilebilece�i kabul edilmektedir.
• G�zlem yoluyla ��renmenin yeniden �retme (behavioral production process) a�amas� g�zlenip, bili�sel olarak depolanan bilginin davran��a d�n��t�r�lmesi s�recidir. Bilgilerin ��renilmesi ile davran��a d�n��t�r�lmesi farkl� �eylerdir. Bir maymunun kuyru�unu kullanarak a�aca t�rmanmas�n� g�zleyen birisi bu davran��� ��renebilir, ancak bu davran��� g�stermesi m�mk�n de�ildir. Birey g�zlem yoluyla bili�sel olarak bir �ok bilgiyi ��renebilir, ancak geli�im seviyesindeki yetersizlik, organlardaki hasar veya hastal�k gibi �e�itli nedenlerden dolay� bu bilgiyi davran��a d�n��t�remeyebilir. Bandura’ya g�re uygun davran��� g�stermek i�in bireyin fiziksel �zellikleri uygun olsa bile, g�zlemci modelin davran���n� g�sterebilmek i�in zihinsel olarak prova yapmas� gerekir. Bu s�re�te g�zlemci kendi davran���n� modelin davran���yla kar��la�t�r�r. Kendi davran��� ile modelin davran���na benzer davran��� elde edinceye kadar �al���r. Hat�rlama s�reci burada g�zlemcinin kendi kendisini g�zleyip, davran���n� d�zeltmesine temel olmaktad�r.
• Motivasyon S�reci: Bandura’n�n kuram�nda peki�tirecin iki temel i�levi bulunmaktad�r. Birincisi, g�zlemcide modelin �e�itli davran��lar�n�n peki�tirilmesi nedeniyle, model gibi davrand���nda kendisinin davran��lar�n�n da peki�tirilece�i beklentisi olu�turur. �kincisi, ��renmenin davran��a d�n��mesini te�vik eder. ��renilen bilgi ihtiya� duyulana kadar kullan�lmadan kal�r. �rne�in, s�n�f�n nerede oldu�unu bilirsiniz ama ders saatine kadar s�n�fa gitmezsiniz. Nerede yemek yiyece�inizi bilirsiniz ama ac�k�ncaya kadar kafeteryaya gitmezsiniz.
• Bandura ko�ullama kuramc�lar�ndan farkl� olarak, ��renme i�in peki�tirecin mutlaka organizma taraf�ndan al�nmas�n�n ve davran���n organizma taraf�ndan g�sterilmesinin gerekmedi�ini belirterek, bir modelin davran���n�n g�zlenmesi sonucu da ��renmenin ortaya ��kabilece�ini belirtmektedir. Ayr�ca, organizman�n g�sterdi�i belli bir davran���n peki�tirilmesi veya cezaland�rmas� kadar bir modelin davran���n�n peki�tirildi�i veya cezaland�r�ld���n� g�zlemenin de (vicarious reinforcement or punishment) davran�� performans�nda etkili oldu�unu vurgulamaktad�r. Daha �nceki g�zlemlerinden edindi�i bilgilerle birey belli bir davran��� g�sterdi�inde belli bir sonu� elde edece�ini bilir ve buna g�re davran�r. Davran���n tek belirleyicisi tabi ki beklenti de�ildir. Davran�� ayn� zamanda bireyin davran�� standard�na, becerisine kendi yeterli�iyle ilgili d���ncesine de ba�l�d�r.
• Sonu� olarak, g�zlendi�i varsay�lan davran�� g�sterilemiyorsa, birey modelin ilgili davran���n� g�zlememi�, o davran��� hat�rlamam��, bu davran��� g�sterecek fiziksel yeterlikten yoksun veya davran��� g�stermek i�in yeterli te�vik g�rmemi� olabilir.
• Kar��l�kl� Belirlenim (recciprocal Determinism): Bandura insan davran��lar�n�n nas�l olu�tu�u konusunda bireyin, �evrenin ve bireyin davran���n�n kar��l�kl� etkile�imini belirleyici kabul etmektedir. Bu boyutlardan her birisinin teker teker ele al�narak davran���n nedeni olarak de�erlendirilemeyece�ini g�r���n� �ne s�rmektedir.
• Davran�� bireyi ve �evreyi, �evre ve birey davran��� etkiler. Ancak herhangi belli bir durumda bu boyutlar�n birisi di�erinden daha etkili olabilir. Ortamdaki �ok y�ksek g�r�lt� (�evre) bireyin dikkatinin (davran���n�n) sese y�nelmesine neden olurken bir ba�ka durumda bireyin davran���n� inan�lar� y�nlendirebilir.
• Davran��lar�n ��sel d�zenlemesi (Self-Regulation of Behavior): Bandura, insan davran��lar�n�n uyar�c�-tepki dizgesi i�inde d��ar�dan gelen �d�ller ve cezalarla de�il bireyin kendisi taraf�ndan kontrol edildi�ini d���nmektedir. Bireyin do�rudan veya ba�kalar�n� g�zleyerek edindi�i deneyimler yoluyla belli bir davran�� standard� olu�turdu�unu ve bu standard�n davran��lar� de�erlendirmek i�in temel olu�turdu�unu belirtmektedir. E�er bireyin herhangi bir durumdaki davran��� bu standarda ula��r veya ge�erse olumlu, bu standard�n alt�nda kal�rsa olumsuz olarak de�erlendirildi�ini ifade etmektedir. Ayr�ca, i�sel (intrinsic) peki�tire�lerin d��sal (extrinsic) peki�tire�lerden daha etkili oldu�unu, i�sel olarak �d�llendirilen davran��lar�n daha s�re�en oldu�unu belirtmektedir. Bireyin standartlar� �ok y�ksek olursa stres kayna�� olabilir.
• Yetkinlik Beklentisi (self-efficacy): bireyin kendi davran��lar�n� d�zenlemesinde �nemli bir boyuttur. Yetkinlik beklentisi, bireyin ba�ar� ve ba�ar�s�zl�klar�ndan, bireyin kendisine benzer buldu�u insanlar�n �e�itli konulardaki ba�ar�-ba�ar�s�zl�klar�ndan yola ��k�larak geli�tirilir. Yetkinlik beklentisi y�ksek bireyler daha �ok �aba g�sterir, daha �ok �al���r, daha sebatl� olur. Bireyin yetkinlik beklentisi yeterli�inin tam bir g�stergesi olmayabilir.
MODEL UYGULAMASINI ETK�LEYEN FAKT�RLER • ��renmeyi ve hat�rlamay� (retention) kolayla�t�ran etkenler • Modelin �zellikleri 1.Cinsiyet, ya�, tutum vb. �zelliklerin benzerli�i 2.Prestij • Ba�ar� (competence) • S�cakl�k, yak�nl�k • �d�l de�eri • B.G�zlemcinin (g�zleyenin) �zellikleri o Bilgiyi kazanma ve hat�rlama kapasitesi o Belirsizlik (e�er g�zlemci kendi davran���ndan emin de�ilse modeli izler) 3.Kayg� seviyesi 4.�teki ki�ilik �zellikleri • Modelin sunulma �ekli • Canl� veya sembolik model (canl� veya film, �izgi, yaz� ile anlat�m) • Kapal� (Covert) model (��rencinin hayal etti�i model) • �oklu model (g�zlemciye benzer ve farkl� modellerin ayn� davran��� g�stermesi) • Uzman model veya ba�a��kma modeli (model do�ru davran��� tam olarak g�sterir. Ba�a��kma modelinde ise model davran��� yava� yava� kazan�r.) • A�amal� model ((Graduated modeling) (davran�� par�alara ayr�larak a�amal� olarak g�sterilir) • Y�nlendirme (Instruction) (Model s�reci g�zlemciye a��klan�r) • Kurallar�n ve basamaklar�n a��klanmas�(Commentary on features and Rules) Modelin davran��lar�n�n �nemli y�nleri ve kurallar model veya anlat�c� taraf�ndan a��klan�r. • G�zlemcinin �zetlemesi • Prova (Rehearsal) • Dikkat da��t�c� uyar�c�lar�n azalt�lmas� • II.Uygulamay� (Ba�ar�y�, Performance) etkileyen Fakt�rler • Ba�ar�y� te�vik eden etkenler o Gizli peki�tirme (Vicarious reinforcement) (modelin davran��� peki�tirilir.) o Kendi kendine peki�tirme (Self-Reinforcement) (model kendi davran���n� peki�tirir) o Kayg� uyand�ran sonu�lar�n gizlice ortadan kald�r�lmas� (Vicarious extinction of fear responding). G�zlemci kayg�l�ysa, model uygulamas�nda uygulaman�n olumsuz olabilecek sonu�lara dikkat edilmelidir. o Do�rudan peki�tirme (G�zleyenin davran��� peki�tirilir) o �ocu�un davran���n�n taklidi (model �ncelikle �ocu�un davran���n� taklit ederse �ocuk da onun davran���n� taklit eder) • Uygulama Kalitesine Etki Eden Fakt�rler o Prova ve d�n�t (Feedback) o Kat�l�mc� Modeling • Uygulaman�n Transferi ve Genellemesi • Uygulama ortam�n�n g�nl�k ya�ama benzerli�i • Uygulaman�n tekrar� • Do�al ortama transferi te�vik (peki�tire�) • Davran���n ilkelerinin ��renilmesi (bir davran���n tek ba��na ele al�nmas� yerine davran���n temelleriyle birlikte ele al�nmas�) • Uygulama ortam�ndaki de�i�imlerin haz�rlanmas� (bir davran�� kazan�l�rken farkl� ortamlarda g�sterilebilecek �ekilde kazan�lmal�d�r.)
Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.
http://www.sinifogretmeniyiz.biz , S�n�f ��retmenlerinin Kaynak Sitesi