Tolman ve BiliÅŸsel Davranışçılık - (GeliÅŸim ve öğrenme EÄŸitim Bilimleri )

Tolman ve Bili�sel Davran����l�k

Edward Chace Tolman’�n Hayat�

Tolman, 14 Nisan 1886 tarihinde Newton, Massachusetts’de do�du. �yi halli bir �ngiliz ailesinin ���nc� �ocu�u ve ikinci o�ludur. Tolman’�n babas�, Massachusetts’de bir imalat �irketinin ba��d�r. P�riten mezhebine mensup baba, �ok �al��ma ve �st�n performans gibi P�riten ahlak anlay���n�n ilkelerini benimsemi�tir ve o�ullar� Richard ile Edward’�n da bu aile �irketinde ayn� ahlak anlay��� ile kendisinin izini s�rmelerini istemi�tir. Bu konuda, Kuveyk�r mezhebine mensup e�i taraf�ndan da cesaretlendirilmi�tir ve ayr�ca sosyal reform konusu ile de ilgilenmektedir. Tolman’�n annesi, �ocuklar�na kendi Kuveyk�r de�erleri olan sade ya�am ve b�y�k d���nmeyi a��lamaya �al��an s�cak ve koruyucu bir insand�r.

Tolman ailesinin iki erkek �ocu�u da anne babalar�n�n isteklerinin aksine akademik alanda ilerlemeyi tercih etmi�lerdir. �kisi de matematik konusunda ba�ar�l�d�r ve yine her ikisi de deneysel ve kuramsal kimya �zerinde �al��m��lard�r. Richard, doktora derecesi alarak i� hayat�na at�lmaktan ve bir fizik�i olmaktan ka��nm��t�r. Kariyeri, Los Alamos’ta atom bombalar� �zerine bir projede Robert Oppenheimer ortakl��� ile doruk noktas�na ula�m��t�r. Edward ise William James’in �al��malar�n� okumu� ve Harvard’a transfer olmu�tur. Burada felsefe ve psikoloji �zerine �al��an Edward, bu arada Gestalt Psikolojisi ile de ilgilenmi� ve bir yaz d�nemini, bir Gestalt psikolo�u olan Kurt Koffka ile birlikte Almanya’da ge�irmi�tir.

Tolman’�n tezi (Ph.D. 1915), geriye d�n�k ket vurma (retroactive inhibition) �zerine bir �al��mayd�. Edward Chace Tolman 1915 y�l�nda Northwestern �niversitesi’nde ders vermeye ba�lad�. Sava� konusu �er�evesinde yazd��� ve bir ��renci yay�n�nda yer alan makalesi, 1918’de buradan ayr�lmas�na neden oldu. Bunun �zerine Tolman, kariyerinin devam�n� burada s�rd�rece�i California Berkeley �niversitesi’ne ge�i� yapt�. II. D�nya Sava��’ndan hemen �nce, Hilgard ile birlikte, iki San Francisco’lu psikanalistin liderli�inde ger�ekle�en ve resmi olmayan bir seminere kat�ld�ktan sonra, “Sava�a Y�nelik �tkiler” (Drives Toward War) isimli k���k bir motivasyon kitab� yazd�. Sava� boyunca da, Henry Murray ile birlikte Washinton’da Stratejik Hizmetler ofisinde �al��t�. Tolman sava�tan sonra da pek �ok onur �d�l�ne lay�k g�r�ld� ve 19 Kas�m 1959’da vefat etti. (http://www.sonoma.edu/users/d/daniels/ tolman_lecture.htm)

Tolman’�n Bili�sel Davran����l��� (Cognitive Behaviorism)

Edward Tolman, sistemini do�ru bir davran����l�k olarak tan�mlamaktad�r; ��nk� odak noktas�, bilin� yerine davran��t�r ve i�g�r� yerine nesnel g�zlemdir. Ayr�ca yine s�z konusu sistemini, Watson’�n birimsel davran����l���n�n (molecular behaviorism) tersine b�t�nsel davran����l�k (molar behaviorism) �eklinde nitelendirmi�tir. “B�t�nsel” (molar) terimi ile g�ndelik ya�amda her g�n g�zlemlenebilen bir �e�it k�resel davran��tan bahsedilmektedir. Tolman, davran���n akla yatk�n, mant�kl� bir bilimsel ara�t�rma konusu oldu�una inanm��t�r. Dolay�s�yla, davran��� psikolojik s�re�lerle ili�kilendirmek elbette sayg�de�erdir; ancak ayr�ca bir bilimsel sayg�nl�k getirmez (Viney & King 1998).

Tolman sistemini “Ama�l� Davran����l�k” (Purposive Behaviorism) olarak adland�rm��t�r. �nsan ve hayvan davran���n�n en �ok g�ze �arpan �nemli �zelliklerinden biri, amaca y�nelik olmas�d�r. Bunun yan� s�ra, s�z konusu bu ama�lar bilimsel analizlerin konusu olabilir (Hulse, Egeth & Deese, 1987).

Tolman’a g�re; b�t�nsel davran�� (molar behavior) ama�sal niteli�e sahiptir ve ayr�ca bili�sel ve uysald�r (docile). Bu iki terim b�t�nsel davran���, de�i�mez, d�n��l� (reflexive) mekanik davran��lardan farkl� k�lar. B�t�nsel davran��, reflekslerden farkl�d�r. Temel farkl�l�k, b�t�nsel davran���n kalabal�k nedenlere dayanmas�d�r; ��retilebilir niteli�e sahiptir. “��retilebilir” terimi, anlam bak�m�ndan Tolman’�n uysal terimine (docile) yak�nd�r. “Bili�sel” (cognitive) terimi ise; ay�rt etme, yer/konum bulma, neyin neye rehberlik etti�ini anlama ve form beklentisi becerilerini ifade etmektedir (Viney & King, 1998).

Ara De�i�kenler (Intervening Variables)

Edward Tolman, canl� organizmalar�n, davran��lar�na pusula g�revi g�ren anlaml� psikolojik kavramlar� tan�d���n� �ne s�rm��t�r (Schultz, 1960). Ba�ka bir ifadeyle, basit uyaran - tepki ili�kisini tatmin edici bulmam��t�r. Psikolojik s�re�ler, uyaran ve tepki aras�ndaki ili�kiye m�dahale eder ve davran��� ortaya ��kart�r, davran��a anlaml� olarak ba�lanm��t�r. Ara de�i�ken (intervening variable) ifadesi; davran��� y�nlendiren ve �evresel uyaran ile g�zlemlenebilen tepkiler aras�nda arabuluculuk eden psikolojik s�re�leri tan�mlamaktad�r (Viney & King, 1998). Ara de�i�ken �rnekleri; bili�leri, beklentileri, ama�lar�, varsay�mlar� ve istekleri kapsar.

�rne�in beklentiler: Tolman’a g�re bir beklenti, her bir ba�ar�l� tepkiyi bir �d�l takip etti�inde ortaya ��kar. �nsanlar ve hayvanlar, tepkiler ve �evresel uyaranlar aras�nda d�zenli ili�kilerin oldu�u her zaman beklenti olu�tururlar (Viney & King, 1998). Bir beklenti bir kere ortaya ��kt��� zaman, davran���n y�n bulmas�nda ve kontrol�nde rol oynar.

Gizil ��renme (Latent Learning)

Tolman ve Honzik’in 1930 y�l�nda yapt�klar� bir deneyde, farelerden olu�an bir gruba, bir labirent i�erisinde her bir ba�ar�l� ko�uyu takiben yiyecek �d�l� verilmi�tir. On g�n boyunca devam eden bu i�lemde, ko�unun h�z� �abucak artm��t�r ve hatalar�n say�s� da azalm��t�r. Farelerden olu�an ikinci bir grup i�in ilerleyecekleri labirente herhangi bir yiyecek yerle�tirilmemi�tir. (bkz. �ekil 1). Labirentte her g�n zaman harcad�ktan sonra, bu gruptaki fareler labirenti dola�m��lar ve daha sonra da kafeslerine geri d�nm��lerdir.

Bu grubun ko�u h�z�nda ve hata say�s�nda herhangi bir geli�me g�r�lmemi�tir. Bu noktada, �d�llendirilen grupta ��renmenin ger�ekle�ti�i ve �d�llendirilmeyen grupta ise ��renmenin ger�ekle�medi�i sonucuna var�labilir. Ancak bu y�nde bir yorum, a��k�a yanl�� olacakt�r. ��nk� yiyecek koyulmayan gruptaki fareler de labirenti ��renmi�tir, sadece bunu bildiklerini g�stermek i�in bir nedenleri yoktur. Dolay�s�yla, Tolman ve Honzik, daha �nce �d�llendirilmeyen bu ikinci gruptaki fareler i�in labirentteki �d�l kutusuna yiyecek b�rakm��lard�r. Bu gruptaki farelerin h�zlar�nda ve hata say�lar�nda h�zl� bir de�i�me g�zlenmi�tir. (bkz. �ekil 2). ��nk� �d�llendirilmemi� denemeler / tekrarlar esnas�nda gizil ��renme (latent learning) ger�ekle�mi�tir (Viney & King, 1998).

Tolman, farelerin mekansal ili�kileri ��rendiklerini ve hatta labirentin bili�sel haritas�n� (cognitive map) geli�tirdiklerini belirtmi�tir (Tolman, 1922; 1948). Peki�tire� motivasyonu etkiler ve bu nedenle performans� da. Ancak ��renme kendi ba��na ba��ms�z bir s�re�tir. Pratik ama�lar i�in peki�tire� kullan�r�z ��nk� motivasyon �zerinde �nemli bir rol� vard�r.

Deneysel S�nme (Experimental Extinction)

S�nme (extinction), b�y�k oranda beklentilerdeki de�i�iklikler nedeniyle ortaya ��kar. Tepkinin g�c�, ko�ullu uyaran bir i�aret (sign) olarak hizmet etmeye devam etti�i s�rece y�ksektir. Uyaran art�k daha fazla i�aret olarak de�er sahibi olmad��� zaman, beklentiler ve dolay�s�yla tepkiler de de�i�ir. Tolman’�n kuram�na g�re bu, e�er bir organizma bir i�aretin art�k bir peki�tirece klavuzluk etmeyece�inin kesin olarak fark�ndaysa s�nme ger�ekle�ir ve bu s�nmenin nedeni, organizman�n art�k o davran��a ihtiyac� olmamas�d�r (Viney & King, 1998).

Sonu�

Edward Chace Tolman, ‘��renme’ ve ‘motivasyon’ alanlar�nda �nemli �al��malar yapm�� Amerikal� bir bilim adam�d�r ve psikoloji alan�na bir�ok �nemli katk�da bulunmu�tur. Clifornia Berkeley �niversitesi’nde �al���rken ortaya att��� “��renmenin Bili�sel Kuram�” (Cognitive Theory of Learning) ile kendi davran���� ekol�n� geli�tirmi�tir. Tolman; ��renmenin, organizman�n �evresi hakk�ndaki bilgi ve bili�leri ve bunlarla kendi aras�nda nas�l bir ili�ki kurdu�u ile ilgili olarak ger�ekle�ti�ini s�ylemi�tir. Tolman’�n bu kuram�, Thorndike ve Hull’�n ��renmenin s�k� bir uyaran - tepki e�le�mesiyle ger�ekle�ti�ini �ne s�rd�kleri kuramlar�n�n kar��s�ndad�r.

��renme konusunda �al��mak i�in Tolman, fareler �zerinde ara�t�rmalar yapm�� ve �e�itli klasik fare deneyleri ger�ekle�tirmi�tir. En �ok bilinen �al��malar�ndan bir tanesi de labirentte ilerlemeyi (maze running) i�ermektedir. Ayr�ca farelerin karma��k labirentler i�erisinde yollar�n� ��renmelerinde, peki�tirecin oynad��� rol �zerinde de durmu�tur. S�z konusu bu deneyler, belirgin bir �d�l�n olmad��� durumlarda ger�ekle�en ��renme olarak ifade edilen “Gizil ��renme Kuram�”n�n ortaya ��kmas�na neden olmu�tur.

Edward Chace Tolman, k�rk y�l� a�k�n bir zaman s�resince psikolojide ve �zellikle de ��renme alan�nda hat�r� say�l�r bir etki b�rakm��t�r -ki etkisi bug�n bile halen hissedilmektedir. Tamamen entegre kuramsal sistem geli�tirmesindeki hatas� nedeniyle ele�tirilmi�tir. Baz� ki�iler, onun, davran��� bili�sel durumlar gibi daha �rt�l�, gizli i�levlerle lay�k�yla ili�kilendirmede ba�ar�s�z oldu�unu d���nmektedir. Bunun yan� s�ra Tolman’�n kulland��� dil de olduk�a �znel ve zihinsel bulunmu�tur (Schultz, 1960). �te yandan Tolman, ��renme konusunda bir�ok �nemli ara�t�rma ba�l�klar� ortaya atm��t�r ve psikolojiye “ara de�i�ken” (intervening variable) ve “bili�sel harita” (cognitive map) kavramlar�n� kazand�rm��t�r (Schultz, 1960).

Tarihlerle Tolman

1886 Newton, Massachusetts’de do�du.
1911 Massachusetts Teknoloji Enstit�s�’nden Elektrokimya alan�nda lisans derecesini ald�.
1911 Felsefe ve psikoloji ��rencisi olarak Harvard Okulu’na girdi.
1912 Doktora derecesi i�in Almanya’n�n Giessen kentine gitti; Gestalt Psikolojisi ile ilgilenmeye ba�lad�.
1912 Hugo Munsterberg and Langfeld ile birlikte “anlams�z hece ��renmesi” (unsense syllable learning) �zerinde �al��t�.
1915 Geriye d�n�k ket vurma (retroactive inhibition) �zerine haz�rlad��� tezinden sonra Harvard �niversitesi'nden doktora derecesi ald�.
1915 Northwestern �niversitesi’nde ders vermeye ba�lad�.
1918 Bir ��renci yay�n�ndaki bar���� makalesi nedeniyle Northwestern �niversitesi’nden ayr�lmak durumunda kald�.
1918 California Berkeley �niversitesi’nde ders vermeye ba�lad�.
1923 Gestalt Psikolojisi �zerinde �al��mak i�in Almanya Giessen’e geri d�nd�.
1930 Farelerle labirent deneylerinde �d�l�n ve peki�tirecin rolleri �zerinde �al��t�.
1932 “Hayvanlarda ve �nsanlarda Ama�l� Davran��” (Purposive Behavior in Animals and Men) kitab�n� yazd�.
1937 APA’ya ba�kanl�k etti.
1940 “Lewin's Society for the Psychological Study of Social Issues” ba�kanl��� yapt�.
1942 Sava�a yol a�an insan itkilerini anlamak hakk�nda “Sava�a Y�nelik �tkiler”i (Drives Toward War) yay�nland�.
1946 Tolman’�n gizil ��renme deneyleri ve teorisinin di�er yakla��mlar�, Spence ve Lippitt taraf�ndan ele�tirildi.
1949 ��renme motor becerilerinin ve problem ��zmenin farkl� kanunlar taraf�ndan y�netildi�ini belirtti�i “Bir �e�it ��renmeden Daha Fazlas� Var”� (There is More than One Kind of Learning) yazd�.
1949 California Berkeley �niversitesi taraf�ndan empoze edilen ba�l�l�k yeminini imzalamay� reddetti.
1957 �st�n bilimsel katk�lar�ndan dolay� APA �d�l�ne lay�k g�r�ld�.
1959 California Berkeley �niversitesi’nce fahri LL.D. �nvan�na lay�k g�r�ld�.
1959 19 Kas�m’da �ld�.

Kaynak�a

Hulse, S. H., Egeth, H., & Deese, J. (1987). The psychology of learning. (5th Ed.). Boston: Mc-Graw Hill.
Kassin, S. (2001). Psychology. (3rd Ed.). New Jersey: Prentice-Hall, Inc.
Getting to know you, says the rat to the situation: An introduction to “purposive behaviorism. http://www.sonoma.edu/users/d/daniels/tolman_lecture.htm [20 Ekim 2003, �nternet]
Schultz, D. P. (1960). A history of modern psychology. New York: Academic Press, Inc.
Tolman, E. C. (1948). Cognitive maps in rats and men. Psychological Review, 55, 189-208.
Tolman, E. C. (1922). A new formula for behaviorism. Psychological Review, 29, 44-53.
VanderZwaag, L. Edward Chace Tolman. http://fates.cns.muskingum.edu/~psych/psyc�nternet/history/tolman.htm. [20 Ekim 2003, �nternet]
Viney, W., King, D. B. (1998). A history of psychology: Ideas and context. (2nd Ed.). Massachusetts: Allyn and Bacon.


Bu yaz� PIVOLKA'n�n bas�l� s�r�m� ile ayn�d�r. Kaynak g�stermek i�in:
Yeni�eri, Z. (2003). Edward Chace Tolman ve bili�sel davran����l�k. PIVOLKA, 2(10), 14-16.
Zuhal Yeni�eri
zuyen@baskent.edu.tr
Ele�tirel - Yarat�c� D���nme ve Davran�� Ara�t�rmalar� Laboratuvar�
http://www.elyadal.org

KAYNAK: http://www.baskent.edu.tr/~zuyen/akad/tolman.htm

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz, S�n�f ��retmenlerinin Kaynak Sitesi