Piaget İn Bilişsel Gelişim Kuramı - (Gelişim ve öğrenme Eğitim Bilimleri )

P�AGET’N�N B�L��SEL GEL���M KURAMI

      Piaget’ye g�re �ocuk, d�nyan�n pasif al�c�s� de�ildir. Bilgiyi kazanmada aktif bir role sahiptir. Ayr�ca, de�i�ik ya�lardaki �ocuklar�n ve yeti�kinlerin d�nyalar�  birbirinden farkl�d�r. Piaget bu farkl�l���n nedenlerini incelemi� ve bireyin d�nyay� anlamas�n� sa�layan bili�sel s�re�leri a��klamaya �al��m��t�r.

          Piaget, bili�sel geli�imi, biyolojik ili�kilerle a��klam��t�r. Piaget’ye g�re geli�im, kal�t�m ve �evrenin etkile�iminin bir sonucudur. Bili�sel geli�imi etkileyen ilkeleri de ��yle belirlemektedir. (1) Olgunla�ma; (2) Ya�ant�; (3) Uyum; (4) �rg�tleme ve (5) Dengeleme.

   �nsan yavrusu, bir tak�m davran�� bi�imlerini kal�t�mla haz�r olarak getirmeseydi, karma��k, bir organizma haline nas�l gelebilirdi? �nsan yavrusu, �ok say�da refleksle do�ar. Bu refleksler, �evresine uyum sa�lamas�na yard�m eder. �evresindeki d�nya ile ilgili hi�bir ya�ant�ya sahip olmayan bebe�in davran��lar�n� refleksler y�netir. Ancak bebek, biyolojik olarak olgunla�t�k�a ve �evresiyle etkile�imleri sonucu ya�ant� kazand�k�a, refleksler de�i�ikli�e u�rar. Refleksler, �ocu�un �evresine uyum sa�lamas�na yard�m konusunda yerlerini, bilin�li, karma��k hareketlere b�rak�rlar. Burada �nemli olan nokta; bili�sel geli�imde ilerleme olabilmesi i�in organizman�n biyolojik olgunlu�a eri�mesi ve �evresiyle etkile�imleri sonucu ya�ant� kazanmas� gerekti�idir. Bili�sel geli�im, olgunla�ma ve ya�ant� kazanma aras�ndaki s�rekli etkile�imin bir �r�n�d�r. Piaget’nin, bili�sel geli�imde oldu�u kadar, di�er geli�im alanlar�nda da etkili oldu�una inand��� di�er bir ilke de uyumdur.

   Organizman�n  �evreye uyum yetene�i, ku�kusuz t�m canl�lar i�in ortak bir �zelliktir ve Piaget’nin de bili�sel geli�imi a��klamas�nda temel bir kavramd�r. Piaget, bili�sel geli�imi, d�nyay� ��renme yolunda bir denge, dengesizlik yeni bir denge s�reci olarak g�rmektedir. Di�er bir deyi�le, alt d�zeydeki bir dengeden, �st d�zeydeki bir dengeye ilerleme, olarak tan�mlamaktad�r. Bu dengelenme s�recinin kesintisiz i�leyebilmesi ise kar��la��lan yeni obje, durum ve varl�klara uyum sa�lamay� gerektirir.

   Uyum ilkesine ek olarak piaget’nin bili�sel geli�imle ilgili g�rd��� di�er bir biyolojik ilke de ,organizman�n �rg�tlenme e�iliminde oldu�udur. Her bir uyum hareketi,organize edilmi�  davran���n par�as�d�r. T�m etkinlikler koordinelidir. Uyum davran���,�rg�tlenmi� bir sistemin,�rg�tlenmi� bir etkinli�in par�as� i�inde yer ald��� i�in d�zenlidir. �rg�tleme,sistemin d�zenini koruyucu ve geli�tiricidir. �rne�in;biyolojik olarak, pankreas, gerekli miktarda, ins�lin salg�layarak kandaki �ekeri d���r�r. Burada dola��m sistemiyle i� salg� bezleri,v�cudun dengesini korumak i�in organize edilmi� (�rg�tlenmi�) etkili bir sistem i�in koordineli olarak �al���r. Ancak bu koordinasyon ya da organizasyon, organizman�n di�er biyolojik fonksiyonlar�ndan ba��ms�z de�ildir.t�m organizman�n bir par�as� olarak da i�levlerini yerine getirirler.

   Benzer olarak organizman�n bu �rg�tlenme e�ilimi, bili�sel geli�ime de uygulanabilir. �rne�in; yeni do�an bebe�in nesneleri yakalad���n�, emdi�ini g�zleyebilirsiniz. Ancak, bu etkinlikler, ba�lang��ta koordineli de�ildir. Birka� koordinesiz yakalama ve emme etkinli�inden sonra art�k, istedi�i nesneyi d�zg�n olarak yakalay�p emme davran���n� g�sterebilir. B�ylece d�zensiz etkinliklerden organize edilmi�  etkinliklere do�ru bir ilerleme g�r�l�r. �rnekte de g�r�ld��� gibi,   organizma �evreye uyum sa�lama, uyumu da bir organizasyon i�inde g�sterme e�ilimindedir.

  Piaget’ye g�re uyum ve organizasyon biyolojik fonksiyon i�in oldu�u kadar, bili�sel fonksiyon i�inde �nemli iki ilkedir. Bu iki ilkeye fonksiyonel de�i�mezler ad� verilir. Yani organizman�n gerek biyolojik, gerek psikolojik gerekse bili�sel fonksiyonlar�n� yerine getirmesinde, duruma uyum sa�lamas� ve bu uyumu bir koordinasyon i�inde ger�ekle�tirmesi ya�amsal bir �neme sahiptir.

  Piaget’nin di�er bir ilkeside dengelemedir. Daha �nce de belirtildi�i gibi geli�im, alt d�zeydeki bir dengeden �st d�zeydeki bir dengeye ilerlemeydi. �ocu�un bili�sel dengesi, yeni kar��la�t��� olay, obje, durum ve varl�klarla bozulur.  Onlarla etkile�imde bulunarak yeni ya�ant�lar kazan�r ve yeni obje, olay, varl�k ve duruma uyum sa�lar. B�ylece yeni ve �st d�zeyde bir dengeye ula��r. Ancak bu denge statik de�il, dinamik bir dengedir. �evre s�rekli de�i�ti�inden ve ��renmesi gereken �ey bulundu�undan, denge s�rekli olarak bozulacak ve yeniden kurulacakt�r. Aksi taktirde ��renme ve sonucunda da geli�me olu�amaz.

   Piaget’nin bili�sel geli�im kuram�n�n temel kavramlar�:

        Zeka: Piaget, zekan�n bir tak�m test maddeleriyle belirlenmesine kar��d�r. Ona g�re zekice davranmak, organizman�n ya�am� i�in en uygun ko�ullar� sa�lamakt�r. Di�er bir deyi�le zeka, organizman�n �evreye etkin bir �ekilde uyum sa�lamas�na yard�m eder; gerek organizma, gerekse �evre s�rekli de�i�ti�inden, bu ikisi aras�ndaki  zekice etkile�imler de de�i�mek zorundad�r. Zekice etkinlik, var olan her durumda, organizman�n en iyi ko�ullarda ya�amas�n� sa�lamaya y�neliktir.

       K�saca Piaget’ye g�re her canl� ya�ayabilmek i�in kendine en uygun ko�ullar� bulmaya �al���r. Bunu ger�ekle�tiren temel etkende onun zekas�d�r. Organizma, de�i�en olgunla�ma d�zeyine ve �evresiyle etkile�imlerine ba�l� olarak de�i�ik ya�ant�lar kazan�r. Dolay�s�yla organizman�n zeka  d�zeyine ba�l� olarak g�sterdi�i performansta da farkl�l�klar vard�r.

   �EMA: �ema bireyin �evresindeki d�nyay� anlamak i�in geli�tirdi�i bir bilgisayar program� gibidir. �evresindeki problemleri anlama, ��zme, d�nya ile ba� etme yollar� yap�lar� olarak  d���n�lebilir. �ema yeni gelen bilginin yerle�tirilece�i bir �er�evedir. Bili�sel yap�lar ya da �emalar yoluyla birey �evresine uyum sa�lar ve �evreyi organize eder. Piaget, v�cudun ya�am�n� s�rd�rmesi i�in yap�lar� oldu�u gibi zihninde yap�lar� oldu�una inanmaktad�r. Ku�kusuz bu yap�lar g�zlenemez, ancak davran��lardan yordanabilir.

   Baz� yazarlar, genel olarak herkese �zg� bilme yollar�na, bili�sel yap� ad�n� verirken, bir �ocu�a �zg� belirli bilme yollar�na, yap�lar�na da �ema ad�n� vermektedirler.

   Yap�lar, s�rekli olarak olgunla�ma ve ya�ant� kazanma etkile�imi sonucunda de�i�ir, yeniden organize edilirler. Bir ya� �ocu�unun �emalar� ya da yap�lar�, d�rt ya� �ocu�unun yap�lar�ndan farkl�l�k g�sterir. Bu farkl�l��� davran��lar�nda g�zlemek m�mk�nd�r. �emay� somut olarak anlaman�n en iyi yolu �ocu�a uyar�c� sunmak ve ona kar�� nas�l davranaca��na bakmakt�r.

   �ema kavram�n� somutla�t�ran bir �rnek: k�ye bir gezi s�ras�nda, k�rda yay�lan koyunlar� ilk kez g�ren �ocuk “baba k�peklere bak” der. A��k�a  g�r�l�yor ki koyunlar �ocu�un bildi�i k�pek �l��tlerine en uygunudur. Koyun uyar�c�s�yla kar��la�t���nda, onu kendisinde varolan uygun �ema i�ine yerle�tirmi�tir. Ancak koyunlarla etkile�imde bulunup yeni ya�ant�lar kazand�ktan sonra, koyunun k�pek olmad���n� anlay�p onun i�in yeni bir �ema, kategori olu�turacakt�r.

 Uyum: Uyum fonksiyonel bir de�i�mezdir, ya�am boyunca devam eder. Bili�sel geli�im a��s�ndan oldu�u kadar di�er fiziksel ve psikososyal geli�im a��s�ndan da s�rekli olarak uyum sa�lamak durumundad�r. Uyumun iki y�n� vard�r. Bunlar, �z�mleme (assimilation) ve d�zenlemedir (accomodation).

  �z�mleme, bireyin, kendinde varolan bili�sel yap�larla �evresine uyumunu sa�layan bili�sel bir s�re�tir. Di�er bir deyi�le; �ocu�un kar��la�t��� yeni bir olay�, fikri, objeyi, kendisinde daha �nceden varolan bili�sel yap� i�ine almas� s�recidir. �evresine,kendisinde varolan bili�sel yap�larla tepkide bulunmas�d�r. �rnek olarak �ocu�un koyunlar� k�pek �emas� i�ine yerle�tirmesi bir �z�mleme �rne�idir.

 Yukar�daki �rnekte g�r�ld��� gibi �z�mleme tek ba��na bili�sel geli�imi sa�lamada yetersiz kalmaktad�r.D��ardan gelen uyar�c�lar�,bireyin,s�rekli olarak kendisinde varolan yap�lar� i�ine almas� ve onlara g�re tepkide bulunmas� geli�imi s�n�rland�r�r. Bu nedenle,yeni obje olay,durumlar� anlamak,bilmek i�in varolan yap�lar�n yeniden �ekillendirilmesi,bi�imlendirilmesi de gerekmektedir.��te mevcut �emay� yeni durumlara, objelere, olaylara g�re yeniden bi�imlendirme s�recine “d�zenleme” (accomodation) ad� verilmektedir. Her ya�ant� �z�mleme ve d�zenlemeyi kapsar. E�er mevcut bili�sel yap�lar, yeni durumlara cevap vermek i�in uygun ise �z�mleme  yap�l�r. Yeterli de�il ise mevcut bili�sel yap�lar yeniden d�zenlenir. Bu yeniden d�zenleme kabaca, ��renmeye e� de�er g�r�lmektedir. Yeniden d�zenleme olmadan tek ba��n �z�mlemeyle ��renme ve dolay�s�yla geli�me m�mk�n de�ildir. Yukar�daki �rnekleri devam ettirecek olursak, koyunlar� k�pek �emas� i�inde �z�mleyen �ocuk, koyunlarla etkile�imde bulundu�unda koyular�n k�peklerden farkl� oldu�unu g�r�r ve k�peklere ili�kin �emas�n� yeniden d�zenler. Belki koyunlar i�in ayr� bir �ema olu�turur.

 �z�mleme ve d�zenleme s�re�leri, bebe�in emmesinden yeti�kinin ��renmesine kadar farkl� karma��kl�k d�zeylerinde meydana gelir. �rne�in; Piaget’nin bili�sel geli�im kuram� konusunda kitap yazan bir yazar, bu konuyla ilgili �ok �e�itli kaynaklar� okur. Elde etti�i bilgilerden daha �nce bildiklerini kendinde var olan �emalar i�ine �z�mleme yoluyla al�r; yeni kar��la�t���  bilgiler i�in ise, var olan �emalar�n� yeniden de�i�ikli�e u�ratarak ya da �emalar�na eklemeler yaparak d�zenleme s�recine ba� vurur. Sonu� olarak t�m bilme etkinlikleri, �z�mleme ve d�zenlemeyi kapsar. Ancak, ilk ya�ant�lar, son ya�ant�lara g�re daha �ok d�zenleme i�erir. Daha sonra ya�ant�lar birikerek bili�sel yap�lar�n �o�almas� ile, yeti�kinler daha �ok �z�mleme daha az d�zenleme yapabilir hale gelebilirler.

Dengeleme: Piaget’ye g�re, bili�sel geli�imin temelindeki itici g��, dengeleme kavram�nda yatmaktad�r. Ona g�re, t�m organizmalar, do�u�tan, kendileri ve ba�kalar�yla uyumlu ili�kiler kurmalar�n� sa�layacak �zelliklere sahiptirler. Yani organizman�n t�m donan�m�, en y�ksek uyumu sa�lamaya y�neliktir. Dengeleme de bu i�sel e�ilimi, ya�ant�larla organize edici bir s�re�tir.

Bili�sel geli�imde dengeleme, bireyin �z�mleme ve d�zenleme yoluyla �evremize uyum sa�layarak dinamik bir        dengeye ula�mas� s�recidir. Geli�en bireyin �evresiyle t�m etkile�imlerinde dengeleme s�reci yer al�r. Dengeleme s�reci bireyin �evreye uyumunu ve dengeye ula�mas�n� sa�lar. Ancak, bireyin denge durumu dura�an (statik) de�ildir. Dolay�s�yla ortaya ��kan yeni uyar�c�larla, bireyin denge durumu bozulur. Bu dengesizlik, �z�mleme ve d�zenleme yoluyla giderilir ve yeni bir denge durumu sa�lan�r. ��renme, b�y�k �l��de organizman�n denge durumunun bozulmas�na ve dengenin, yeniden daha �st d�zeye kurulmas�na ba�l�d�r. Geli�imin sa�lanabilmesi i�in bili�sel yap�daki dengenin dinamik olmas� gerekir. Dengeleme s�recini harekete ge�irebilmek i�in, bu s�re� i�inde yer alan �z�mleme ve d�zenleme etkinliklerinin dengeli bir �ekilde yer almas� gerekir. Bireyi tamamen bili�sel yap�y� yeniden d�zenlemeye zorlayan ya da tamamen �z�mlemeye y�nelten etkile�imler dengeleme s�recini harekete ge�irmez. E�er ��retmenler, �ocuklar�n d�zeyinin alt�nda davran��lar kazand�rmaya �al���rlarsa, verilen bilgiyi kolayl�kla �z�mleyeceklerinden ilgileri da��l�r. Onlar i�in bir dengesizlik s�z konusu olmad���ndan dengeyi kurma i�inde bir �abalar� olmaz. �ocuklar�n d�zeyinin �ok �st�nde problem ��zmeleri beklendi�inde de, halihaz�rda var olan �emalar�yla harekete ge�meleri m�mk�n olamayaca��ndan problemi ��zmekten vazge�erler. Bu her iki durumda da dengeleme meydana gelmez. Dolay�s�yla da ne ��renme ne de geli�me meydana gelir. En �st d�zeyde geli�im, �z�mleme ve d�zenleme dinamik bir dengede oldu�u zaman ger�ekle�ir. Etkili bir dengeleme ve ilerleme olmas� i�in, problem ve halihaz�rda bireyin sahip oldu�u bili�sel yap�lar aras�ndaki fark orta d�zeyde olmal�d�r.

Piaget’ye g�re birey, ne kendisinde var olan �emalarla hi� cevaplayamayaca��, ne de �ok kolay bir �ekilde cevaplayaca�� durumlara ilgi duyar.bu nedenle bireyi ��renmeye g�d�leyebilmek i�in orta d�zeyde bir belirsizlik, dengesizlik yaratmak gerekmektedir.

KAYNAK�A:  SENEMO�LU Nuray, Geli�im ��renme Ve ��retim (Kuramdan uygulamaya), 39-46, Gazi Kitabevi, ANKARA, 2001

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz, S�n�f ��retmenlerinin Kaynak Sitesi