E.L.Thorndike - (Gelişim ve öğrenme Eğitim Bilimleri )

E. L. Thorndike

• Thorndike’�n kuram� ba�lant�c� (connectionism) kuram olarak kabul edilmektedir. �al��malara hayvanlarda ��renmeyi ara�t�rmakla ba�lam��, daha sonra insanda ��renme, sosyal psikoloji ve e�itim psikolojisi ara�t�rmalar�na y�nelmi�tir. Pavlov’un �al��malar� ile Thorndike’�n etki kanunu (law of effect) ayn� y�llara rastlamaktad�r. E�er organizma analiz edilirse, tepkiler, tepkiye haz�rbulunu�luk, tepkiyi kolayla�t�ran ko�ullar, ketvurma, tepkilerin y�nleri aras�nda ba�lant�lar�n bulundu�u g�r�l�r. E�er b�t�n bunlar�n tam bir envanterini ��karabilirsek, insan�n her g�zlenebilir durumda, neler d���nebilece�ini, neler yapabilece�ini, insan� nelerin tatmin edebilece�ini ve rahats�z edebilece�ini, buna g�re hemen hi� bir �eyi d��arda b�rakmadan s�yleyebiliriz. ��renme, ba�lant�n�n kurulmas�d�r. Zihin insan�n ba�lant� sistemidir (connection-system).
• Thorndike’a g�re ili�kilendirmenin baz� ba�ar�l� tekrarlardan sonraki tekrarda hayvan daha uzun bir zaman harcamaktad�r. Bu durum, �rne�in kedinin ipi �ekmeyi ��renmesi, ipi �ekmekle kapa��n a��lmas� aras�ndaki ili�kiyi zekice kavramas�na dayanmaktad�r. Burada ��renme, ipi g�rmeyle onu �ekme aras�ndaki bir uyar�c�-tepki ba��n�n ad�m ad�m zihinde olu�mas� (stamping-in) �eklinde ortaya ��kmaktad�r. Bu durumu �nce deneme-yan�lma ��renmesi (trial and error learning) olarak a��klam��, ancak daha sonra se�erek ve ba�lant�land�rarak (selecting and connecting) ��renme olarak a��klam��t�r. Hayvan, kutudan ka�mak (ve yiyece�e ula�mak) i�in muhtemel bir �ok tepki aras�nda uygun tepkileri se�mek durumundad�r. Organizma, hedefe ula�abilmek i�in do�ru se�imleri yapmak durumundad�r. Organizma, birden kavrama yerine do�ru tepkileri derece derece se�mekte-olu�turmakta (stamping-in), yanl�� tepkileri ise atmaktad�r (stamping out).
• Thorndike’a g�re isteksiz tekrar davran���n ��renilmesini sa�lamaz. Thorndike’a g�re; bir uyar�c�-tepki ba��n�n olu�mas�nda her ikisinin ayn� anda ortaya ��kmas� yeterli olmamakta, tepkiden sonra ortaya ��kan etki de �nemli bir rol oynamaktad�r. e�er bir uyar�c�y� bir tepki, sonra da bir tatmin edici (satisfier) izlerse, bu uyar�c�-tepki ba�lant�s� g��lenmekte ve ��renme ortaya ��kmaktad�r. E�er uyar�c�dan sonra tepki ve tepkiyi de bir rahats�z edici (annoyer) takip ederse bu uyar�c�-tepki ba�� zay�flamaktad�r.
• Thorndike, uyar�c� tepki ba�lant�s�n�n kurulmas�nda �d�l�n en etkili rol� oynad���, fakat cezan�n uyar�c�-tepki ba��n� zay�flatmakta bu kadar etkili olmad���n� d���nmektedir. ��renme, uyar�c�-tepki ba�lar�n�n kurulmas�d�r. Bunun i�in, organizman�n g�d�lenmi� olmas� gerekir. Buna ba�l� olarak tepkiden sonra bir etkinin ortaya ��kmas� gerekmektedir, ancak o zaman bir uyar�c�-tepki ba�lant�s�n�n kurulmas� olas�l��� artar. Doyurucu-�d�llendirici etkiler, ba�lant�lar�n g��lenmesinde daha �nemli rol oynarlar. Bir uyar�c�-tepki ba��n�n kuvvetlenmesi i�in 3 temel yasa vard�r: Haz�rbulunu�luk yasas� (the law of readiness), organizman�n belirli bir tepki vaya davran�� i�in gereken haz�rl�klara sahip olup olmad���n� ifade eder. Tekrar kanunu; ba�lant�lar�n tekrarla g��lendirilmesi (law of use) ve ba�lant�lar�n zay�flamas�n� veya tekrarlar�n kesilmesiyle unutulmas�n� (law of disuse) ifade eder. Bir uyar�c�-tepki ba��n�n kuvvetlenmesi bu ba�daki tepkinin, ayn� durum bir daha ortaya ��kt���nda, yap�lma olas�l���n�n artmas� demektir. Durumlar birbirini hemen takip ederlerse olas�l�k b�y�r. Etki kanunu; bir uyar�c�-tepki ba��n�n, tepkinin do�urdu�u etkilere g�re kuvvetlenmesini veya zay�flamas�n� ifade eder. De�i�tirilebilir bir ba� tatmin edici haller taraf�ndan takip edilirse, bu ba��n kuvveti artar, rahats�z edici haller taraf�ndan takip edilirse, bu ba��n kuvveti azal�r.
• �oklu tepkiler: Bir tepkinin �d�llendirici bir etki do�urmas� i�in �nce bu tepkinin yap�lmas� gerekir. ��renen organizma bir problem durumuyla kar��la�t��� zaman, �e�itli tepkileri dener. Uygun tepki ��kt���nda, istenilen etki do�mu� olur. Bu durumda ��renme m�mk�n olur. Ama organizma, tepkilerini de�i�tirecek yetenekte de�ilse, �ok �e�itli tepkiler (multiple response) yapam�yorsa, istenilen sonu� hi� bir zaman elde edilemeyebilir. Bu bak�mdan, ��renmenin olabilmesi i�in, organizman�n �oklu tepkiler g�sterebilecek kapasitede olmas� gerekir.
• Tutum veya set: Tepkiler, belirli bir oranda, bireyin i�inde ya�ad��� k�lt�r taraf�ndan belirlenir. Tepkiler, ayn� zamanda, i�inde bulunulan an�n e�ilimleri taraf�ndan da etkilenirler. Tutumlar (attitute set), bireyin hangi ko�ullarda tatmin olaca��n� veya hangi ko�ullarda rahats�z olaca��n� belirler.
• Unsurlar�n kuvveti: ��renen organizma, problem durumundaki unsurlara (prepotent elements) se�ici bir �ekilde tepkide bulunur. �zellikle insanlar, problem durumundaki temel unsurlar� se�ebilir ve tepkilerini bu temelin �zerine oturtabilirler.
• Tepki analojisi: Organizmalar, yeni durumlara benzetmeler yoluyla tepkide bulunabilirler. Yeni bir duruma giren organizma, bu duruma benzer di�er durumlarda yapt��� tepkileri tekrarlayabilir.
• N.E. Miller
• Miller’in ��renme ve motivasyon teorisinde merkezi kavram d�rt�’d�r. D�rt�, Miller’e g�re, bireyi harekete ge�meye iten, hareketlerini belirli bir hedefe y�nlendiren bir canlanma halini (aroused state) ifade eder. D�rt� hallerinde herzaman g��l� bir uyar�c� bulunur. E�er bir uyar�c� yeterince g��l�yse, bir d�rt� olarak rol oynar. D�rt� uyar�c�s� i�ten veya d��tan gelebilir. �rne�in ac�, d��tan gelen bir uyar�c�n�n do�urdu�u bir d�rt� halidir, a�l�k ise i�ten gelen bir uyar�c�n�n do�urdu�u d�rt� halidir. Baz� d�rt�ler, bireyin heyecan tepkileri taraf�ndan da meydana getirilebilirler. �fkeli bir durumdayken, bedende bir tak�m fizyolojik de�i�iklikler ortaya ��kmaktad�r. Bu de�i�ikliklerin baz�lar� (adrenalin d�zeyinin artmas�, kan dola��m�n�n h�zlanmas�, v.b.) �iddetli i� uyar�c�lar�n meydana gelmesine sebep olur. ��te korku d�rt�s�n�n nedeni bu uyar�c�lard�r. ��ten veya d��tan d�rt�lerin kayna�� ne olursa olsun, bireyin uyar�lm�� halde kalmas�n� sa�larlar. Bu bak�mdan d�rt� g�d�lenmenin temelini olu�turur.
• D�rt�lerin baz�lar� a�l�k, susuzluk ve seks gibi temel i�g�d�sel d�rt�lerdir. Di�erleri ise ikincil d�rt�ler olup ��renmeyle kazan�lm��t�r. Her ikisi de organizman�n harekete ge�mesine, belirli tepkileri yapmas�na veya yeni tepkileri ��renmesine sebep olur.
• Miller’de ��renme durumlar�ndaki temel s�re� d�rt� eksilmesi, bunu te�kil eden ��eler ise d�rt�, uyar�c�, tepki ve d�rt�n�n �iddetindeki azalmad�r. ��renme durumunda tepkileri etkileyen, tepkileri y�nlendiren uyar�c� k�mesidir. Bir organizma, belirli bir d�rt�y� eksiltmek i�in sadece bir tepkiyi ��renmemekte, tepkinin ortaya ��kt��� �artlar� da ��renmektedir. Tepkileri y�nlendiren ve hangi tepkilerin yap�laca��n� tayin eden uyar�c�lara ipucu (cue) denir. ��renme faaliyetinin sonunda ger�ekle�en d�rt� eksilmesine �d�l denir.
• Miller’�n kuram�nda, ��renmenin ger�ekle�ebilmesi i�in d�rt temel �ge bulunmaktad�r: D�rt�, ip ucu, tepki ve d�rt� eksilmesi veya �d�l. Hemen hi� bir zaman belirli bir uyar�c�yla ilgili iki (veya daha fazla) ��renme durumu birbirinin t�pat�p ayn�s� olamaz. Ama ayn� tepkiler her iki ��renme durumunda da ortaya ��kabilir. Ayn� tepkilerin ortaya ��kma olasl�l�klar� durumlar aras�ndaki benzerli�in oran�na ba�l� olarak artar. Dolay�s�yla, genelleme ip u�lar�n�n benzerlik derecesine ba�l�d�r. ��renme durumlar�ndaki ip u�lar� birbirine ne kadar benzerse, tepkileri bu durumlara genelleme de o kadar artar. �d�l, tepkiyi ne kadar yak�n bir zaman aral���yla takip ederse ip ucuyla �d�l aras�ndaki ba��n kuvveti o kadar artar ve dolay�s�yla ��renme de okadar g��l� olur. Eri�kinlerde ve ya�� bir hayli ilerlemi� �ocuklarda �d�lle ilgili bir i�aret, yeterli olurken k���k �ocuklarda ve hayvanlarda elle tutulur g�zle g�r�l�r �d�ller, yani hemen tepkiden sonra elde edilen �d�ller daha etkili olmaktad�r.
• Miller’e g�re, insanlarda ��renme �nemli �l��de taklide dayan�r. Bir �ok durumda insanlar, tepkileri �d�llendirilene kadar teker teker b�t�n tepkileri denememekte, fakat bir ba�kas�n�n yapt���n� tekrarlayarak kar��la�t�klar� problemleri ��zmeye �al��maktad�rlar. ��z�m� sa�layan taklit edilmi� tepkiler yerle�mekte yani ��renilmektedir. Me�hur, sayg�nl��� olan, belirli bir toplumun standartlar�na g�re ba�ar�l� olan ki�iler, di�erlerine oranla daha fazla taklit edilirler.
• Korku, n�rotiklik ve ��renme: Miller’e g�re, n�rotik ki�i, �at��malar�ndan (conflict) dolay� ac� �ekmektedir. G�nl�k ya�amda bir �ok durumda ne yapaca��n�, nelerin olup bitti�ini bilmemektedir, kendi n�rotik davran��lar�n�n fark�nda olsa bile bunlar�n nelerden kaynakland���n� anlayamamaktad�r. ��renme yoluyla kazan�lan korku d�rt�s�, bireyin �ekti�i ac�n�n, �at��malar�n, n�rotik davran��lar�n as�l nedenidir. ��renilmi� korku d�rt�s�n�n i�eri�i, �iddetli bir uyar�lma, ipu�lar�, �iddetli uyar�lman�n sonu�lar� ve tepkilerden ibarettir. Miller ve Dollard, eri�kinlikte ya�anan bir �ok heyecansal problemin temelinde, �ocuklukta ya�an�lan veya edinilen bu gibi d�rt�lerin bulundu�unu kabul etmektedir.
• Dollard ve Miller �al��malar�nda n�rotik insan�n �� �zelli�ine dikkate �ekmi�lerdir: Ya�ad�klar� �at��malardan dolay� mutsuzdurlar, ya�amlar�nda baz� durumlarda olduk�a aptal davran�rlar ve semptomlara sahiptirler. Bu �� �zelli�in de daha �nce ��renilmi� korku d�rt�s�nden kaynakland���n� ifade etmektedirler. Bu d�rt� ac�n�n kayna��, �at��man�n temeli ve semptomlar�n olu�mas�n�n nedenidir.
• �at��ma: Ko�ma kanal�nda e�itildikten sonra, bu e�itime (��renmeye) ters d��en bir �ekilde ac�yla (�okla) kar��la�an fareler a��k bir �ekilde �at��ma davran��� g�stermektedirler, yani, hedefe do�ru y�r�mekte, belirli bir noktaya kadar yakla�makta, sonra durmakta ve bu noktada bir ileri bir geri veya bir sa�a bir sola do�ru sallanmaktad�rlar. Bu karars�zl�k hali, hedefe do�ru ilerlemenin gittik�e yava�lamas� ve hedeften ani geri ka���larla belirginle�mektedir.
• Bu davran��lar, di�er bir �ok durumlarda g�r�len �at��ma davran��lar�na benzemektedir. Klinik g�zlemler, �at��man�n anormal davran��lar�n ortaya ��kmas�ndaki �nemli rol�n� g�stermektedir.
• �at��man�n de�i�kenleri:
• Bir hedefe yakla�ma e�ilimi organizman�n hedefe yak�n oldu�u oranda kuvvetlenir.
• Korkulan bir uyar�c�dan ka��nma e�ilimi bu hedefe yakla�t�k�a kuvvetlenir.
• Ka��nman�n �iddeti belirli hedefe yakla�t�k�a artar.
• Yakla�ma ve ka��nma e�ilimlerinin �iddeti do�rudan, bunlar�n dayand��� d�rt�n�n �iddetine g�re de�i�mektedir. Zay�f �oklar organizmay� durduramazken daha kuvvetli �oklar durdurmaktad�r.
• Birbiriyle uyu�mayan tepkiler �at��ma halindeyse, bunlardan daha kuvvetli olan ortaya ��kmaktad�r.
• �at��ma durumunda korku, durumun i�erdi�i ba�l�ca ip u�lar� taraf�ndan ��kar�lan ��renilmi� bir d�rt� olmakta, fakat a�l�k daha �ok i� fizyolojik etkenlere ba�l� bir d�rt� olmaktad�r.
• ��renilmi� d�rt�lerin �iddeti, di�er ��renilmi� tepkiler gibi, peki�tire� noktas�na olan uzakl�kla ters orant�l� olarak de�i�mektedir (hedefe olan mesafe az, d�rt� �eddeti fazla gibi).

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz