CONNECTIONISM (E. THORNDIKE)

Kuram�n Genel Tan�t�m�

Thorndike; ö�renmenin temelinin, duyusal uyar�c�lar ile harekete geçiriciler aras�nda kurulan bir ba� oldu�unu kabul etmektedir. Al��kanl�klar�n meydana gelmesini ya da yok olmas�n�, bu duyusal uyar�c�lar ile tepkiler aras�ndaki ba�lar�n güçlenmesine ya da zay�flamas�na ba�lad���ndan Thorndike’�n kuram� “ba�” psikolojisi ya da “ba�la��mc�l�k” (connectionism) olarak adland�r�lmaktad�r.

Thornd�ke’�n kendi ifadesiyle, ba�la��mc�l��� �u �ekilde tan�mlamaktad�r. “… e�er insan zihnini analiz edecek olursak, sitüasyonlar� temsil eden unsurlar, ve tepkiler, tepkiye haz�r olu� halleri, tepkiyi kolayla�t�ran ko�ullar, inhibisyonlar, tepkilerin yönleri aras�nda de�i�en kuvvet derecelerinde ba�lant�lar�n bulundu�unu görürüz. E�er bütün bunlar�n tam bir envanterini ç�karabilirsek, insan�n  her anla��labilir durumlarda, neler dü�ünebilece�ini, neler yapabilece�ini, insan� nelerin tatmin edece�ini ve rahats�z edece�ini, buna göre hemen hiçbir �eyi d��ar�da b�rakmadan söyleyebiliriz… Ö�renme ba�lanmad�r/ ba�lant�n�n kurulmas�d�r. Zihin insan�n ba�lant� sistemidir”.

Kuram�n Kapsam�/Uygulamas�

Ba�lamc� ö�renme kuram�n�n,ö�renme problemini çözmeye uygun olup olmad���na karar verilmelidir: Örne�in “bireyin ö�renme sonunda geli�tirece�i beceri, küçük birimlere ayr�labiliyor mu?” sorusuna cevap aramal�d�r. Örne�in, belli bir konuda problem çözme becerisi ya da bir birimlik el becerisi, alt birimlere ayr�labilir; ard���k bir s�ra içinde yap�salla�t�r�labilir. Bir toplumun sosyal yap�s�n� incelerken, konu de�i�ik boyutlar�yla ele al�nabilir; ama, ard���k bir yap�y� gerektirmeyebilir.

Karma��k becerilerden olu�an ö�retim hedefleri tan�mlanmal�d�r: Ö�retimin hedeflerinin tümü belirlenmelidir. Sonra hedefler, hedef davran��lar ve performans düzeyi belirlenmelidir. Hedef davran��lar gözlenebilir ve ölçülebilir olmal�d�r.

Ö�retime ba�lamadan önce, ö�rencinin haz�r bulunu�luk düzeyinin ne olaca��na karar verilmelidir: Ö�rencinin ö�retime ba�larken, ilk birimle ilgili ö�renmeleri ba�ar�yla gerçekle�tirebilmesi için, kazanm�� olmas� gereken becerilerin neler oldu�u belirlenmelidir. Her birimle ilgili ö�renme faaliyeti tamamland�ktan sonra, ö�rencinin, ikinci s�radaki ö�renme birimine geçebilmek için, birinci a�amada kazan�lmas� gereken becerilerin, yüzde kaç oran�nda ba�ar�lmas� gerekti�i kararla�t�r�lmal�d�r. Ö�renme faaliyetine ayr�lan süre ve ba�ar�n�n test edilece�i tarihler, ö�renciye önceden duyurulmal�d�r.

��in analizi yap�lmal�d�r: Ö�rencinin hedeflerde belirlenen becerileri kazanabilmeleri için,

1.      Konu bir bütün olarak belirlenmeli,

2.      Uygun ölçüde ayr�nt�lanmal�,

3.      Kavramlar ve bile�enler aras�ndaki ili�kiler aç�kça gösterilmelidir

Her bile�en becerinin/ ö�renme faaliyetini ne zaman, ne kadar sürede ve hangi ko�ullar alt�nda yap�laca�� kararla�t�r�lmal�d�r.

Ö�retim etkinlik ilkesine dayand�r�lmal�d�r. Ö�retim, becerilerin kazan�lmas�n� ve kal�c�l���n� üst düzeye ç�karacak biçimde düzenlenmelidir.

Kuram�n Örne�i

Kediyi dar, rahats�zl�k veren bir kafese koymu� ve hayvan�n kafesten kaçma çabalar�n� gözlemi�tir.

Kafesin kap�s�n� açabilmesi için hayvan�n bir pedala basmas� ya da bir zincir ipi çekmesi gerekmektedir. Ancak kafes öyle düzenlenmi�tir ki hayvan�, kap�y� açmadan önce ba�ka bir dizi tepkiyle u�ra�maya zorlar. Kedi kafese ilk konuldu�unda rahats�zl�k belirtileri ve s�k���kl�ktan kaçma e�ilimleri göstermi�tir. Kafesin parmakl�klar� aras�ndan s�yr�larak ç�kmaya çal��m��, pedal� ve demirleri t�rmalay�p �s�rm��, kafesin içindeki her �eye sald�rm��t�r. Ancak sonunda kedi, tesadüfen pedala basarak d��ar� ç�kabilmi�tir. Ayn� ko�ullarda ard���k denemeler yap�ld���nda kedi kendisini amaca ula�t�rmayan t�rmalama, �s�rma vb. gereksiz tepkileri terketmi�tir. Birkaç denemeden sonra kedi kafese konulur konulmaz zinciri çekme ya da pedala basma davran���n� göstererek, d��ar� ç�km��t�r.

Sonuç olarak, kendisine haz veren, ba�ar�ya götüren davran�� kal�c� olmu�tur

Kuram�n �lkeleri

Thornd�ke’�n ö�renmeyle ilgili üç temel ilkesi vard�r:

1.       Haz�r bulunu�luluk

2.      Tekrar

3.      Etki

Haz�r Bulunu�luk �lkesi: Thornd�ke bu ilkesini ”insan�n orijinal do�as�” adl� kitab�nda üç bölümde ele alm��t�r. Thornd�ke’a göre haz�r bulunu�luk ilkesi �öyle özetlenebilir:

1.      Organizma etkinlik göstermeye haz�r ise, etkinli�i yapmas� mutluluk verir.

2.      Organizma etkinli�i göstermeye haz�r ancak, etkinli�i yapmas�na izin verilmezse, bu durum organizmada k�zg�nl�k yarat�r.

3.      Organizma etkinli�i yapmaya haz�r de�il ve etkinli�i yapmaya zorlan�rsa k�zg�nl�k duyar.

Haz�r bulunu�luk ilkesine örnek verecek olursak; çocuk bilgisayar kullanmaya haz�r ve buna izin verilirse kullanmaktan haz duyar. Çocuk bilgisayar kullanmaya haz�r ancak bilgisayar kullanmas�na izin verilmezse çocukta k�zg�nl�k yarat�r. Çocuk bilgisayar kullanmaya zorlan�rsa k�zg�nl�k duyar.

Tekrar �lkesi: Thornd�ke’a göre sadece tekrar etme ba�� güçlendirmedi�i gibi, kullanmama da ba��n gücünü azaltmaz. Bununla birlikte tekrar etme, ba��n gücünde az bir geli�me sa�layabilir, kullanmama da biraz unutmaya yol açabilir. Bu aç�klama Thornd�ke’�n 1930’dan sonraki aç�klamas�d�r. 1930’dan önceki tekrar yasas�nda, tekrar ederek ö�reniriz; tekrar etmedi�imizde unuturuz �eklinde ifade edilmi�tir. Bu aç�klaman�n geçerli olmad��� ortaya ç�k�nca 1930’dan sonraki tekrar yasas� ortaya ç�km��t�r.

Etki �lkesi: Thornd�ke’a göre, organizma, ortaya koydu�u tepkisini rahatlat�c� ve doyuma ula�t�r�c� buldu�u sürece tepkiyi gösterecektir. Ancak organizma ortaya koydu�u tepkinin etkisini rahatlat�c� ve doyum ula�t�r�c� olarak göremezse tepki gösterilmeyecektir. Thornd�ke, 1930’lardan sonra, daha önce önerdi�i etki yasas�n�n yar� yar�ya do�ru oldu�unu belirlemi�tir. Bu durumda, uyar�c�ya kar�� yap�lan tepki, ho�a giden bir durum yarat�rsa, uyar�c� ve tepki aras�ndaki ba��n gücü artmaktad�r. Ancak tepki ho�a giden bir sonuç yaratmazsa, yani cezaland�r�l�rsa ba��n gücüne hiçbir etkisi olmamaktad�r. Peki�tirilme ile davran�� biçimlendirilebilirken, cezaland�rma, istenmeyen davran��� yok etmektedir.

Kaynaklar

w  Ataman, Ay�egül, Geli�im ve Ö�renme, Gündüz E�itim ve Yay�nc�l�k, 2.Bask�, Ankara, 2004, s.274

w  Ülgen, Gülten, E�itim Psikolojisi Birey ve Ö�renme, 2.Bask�, Ankara, 1995, s.162-163-164-165

w  http://www.egitim.aku.edu.tr/silhan.ppt

w  http://tip.psychology.org/thorn.html