�OKLU ZEKA KURAMI

E�itime yeni bir yakla��m getiren �oklu Zek� Kuram� (Multiple Intellegence Theory – MIT) Harward �niversitesi ��retim �yelerinden Howard Gardner taraf�ndan geli�tirilmi�tir.

Gardner, yank�lar uyand�ran, genel kabul g�ren ve pop�laritesini devam ettiren kuram�yla insan potansiyelinin gizine ve bireylerin benzersizli�ine bak�� vizyonunu de�i�tirdi. Gardner, psikologlarca 20. yy. ba�lar�nda ortaya konan ve 20. yy. sonlar�na kadar uygulana gelen bireydeki tek zek� “IQ” durumuna kar��l�k bir�ok zek� alanlar� ve yetiler bile�iminin varoldu�unu, bunlar�nda geleneksel kal�pla�m�� s�navlar ile �l��lemeyece�ini bireylerin sadece yetenekli olduklar� bir alanda uzmanla�malar� yerine sahip olduklar� �oklu zek� (dilsel, mant�ksal, uzamsal, m�zikal, bedensel, sosyal, �ze d�n�k, do�a ve moral zek�) alanlar�nda bireylerin uygun ve kapsaml� e�itimlerle geli�tirilmelerini, te�vik edilmelerini sa�lamaktad�r.

GARDNER’A G�RE ZEK�NIN �ZELL�KLER�:

1.    Her insan kendi zek�s�n� artt�rma ve geli�tirme yetene�ine sahiptir.

2.    Zek� sadece de�i�mekle kalmaz, ayn� zamanda ba�kalar�na da ��retilebilir.

3.    Zek� insandaki beyin ve zihin sistemlerinin birbirleriyle etkile�imi sonucu ortaya ��kan �ok y�nl� olgudur.

4.    Zek� �ok y�nl�l�k g�stermesine ra�men kendi i�inde bir b�t�nd�r.

5.    Her insan, �e�itli zek� alanlar�n�n t�m�ne sahiptir.

6.    Her insan zek� alanlar�ndan her birini belli bir d�zeyde geli�tirebilir.

7.    �e�itli zek� alanlar�, genellikle bir arada belli bir uyum i�inde �al���rlar.

�oklu zek� kuram� bu ama�la ��retme-��renme ortamlar�n�n d�zenlenmesini de zorunlu k�lmaktad�r. Gardner’e g�re �oklu zek� kuram�n�n temelinde biyolojik ve k�lt�rel boyutlar yer almaktad�r. �oklu zek� alanlar�n�n geli�imini etkileyen bu �evresel fakt�rler:

1.    Kaynak (olanak) fakt�r�

Potansiyel zek� alanlar� olanaklar sa�lanabildi�i �l��de geli�tirilebilir ve g��lendirilir. K�s�tl� ve yetersiz durumlarda, zek� alanlar�n�n geli�mesi m�mk�n olmamaktad�r.

2.    Tarihsel (k�lt�rel) fakt�r

Okul k�lt�r�nde benimsenen programlar�n i�erikleri ��rencilerin zek� alanlar�n�n geli�iminde �nemli �l��de etkili olmaktad�r.

3.    Co�rafi (iklimsel) fakt�r

Ya�an�lan do�al �evrenin iklim, fauna ve fuloran�nda zek� alanlar�n�n geli�iminde �nemli �l��de olumlu olumsuz etkileri olmaktad�r.

4.    Ailesel fakt�rler

Ailenin istem y�nlendirme ve deneyimleri, ideal ve kabulleri bireylerin zek� alanlar�n�n olumlu – olumsuz geli�iminde �nemli �l��de etkili olmaktad�r.

5.    Bio-durumsal fakt�rler

Genetik fakt�rler, d�llenme, do�um �ncesi, do�um sonras� ya�an�lan ortamlardaki sosyal olanaklar ve durumlar zek� alanlar�n�n geli�iminde olumlu-olumsuz etkili olmaktad�r.

�oklu zek� alanlar� her zaman birbirleriyle etkile�im ve korelasyon halindedir. �rne�in bir futbolcu kinestetik zek�s�n� ko�arken, s��rarken, vururken; uzamsal (g�rsel) zek�s�n� sahay�, oyuncular� tan�rken; �ze d�n�k zek�s�n�, kurallara uygun eylem olmak �zere e� zamanl� olarak kullanabilir.

�OKLU ZEK� KURAMI’NIN DAYANDI�I TEMEL SAYILTILAR

1.    B�t�n bireyler �oklu zek� alanlar�na potansiyel olarak sahiptir.

2.   Bireyler, �oklu zek� alanlar�n� belli bir d�zeye kadar geli�tirebilirler.

3.    �oklu zek� alanlar� b�y�k s�kl�kla karma��k bir �ekilde ve korelasyon �r�nt�leriyle �al���rlar.

�OKLU ZEK� ALANLARI

1.    S�zel (dilsel) zek�

2.    Mant�ksal (matematiksel) zek�

3.    Uzamsal (alansal-g�rsel-mekansal) zek�

4.    M�zikal – ritmik zek�

5.    Bedensel (kinestetik) zek�

6.    Sosyal zek�

7.    Ki�isel (�ze d�n�k) zek�

8.    Do�ac� (naturel) zek�

9.    Moralite (sek�ler-varolu�sal-egzistansiyal) zek�

T�m bu zek� alanlar� bireylerde ��retim s�re�leri esnas�nda karma��k korelasyon ve �r�nt�ler etkile�imiyle davran�� de�i�iklikleri olu�turur.

�oklu zek� yakla��m�na g�re e�itim - ��retim yoluyla davran��larda olu�an de�i�iklikler zeki bir varl�k olan insan�n zek� boyutlar�yla ilgili �zelliklerdir. ��nk� insan �ok y�nl� �ok boyutlu bir canl�d�r.

�OKLU ZEK� KURAMININ E��T�M VE ��RET�ME UYARLANMASINDA ��RETMENLER�N D�KKAT ETMELER� GEREKEN NOKTALAR:

1. ��retmenler, ��renciler aras�ndaki bireysel farkl�l�klara de�er vermeli ve dikkat etmelidir.

2. ��retmenler, ��retim ve de�erlendirmeyi olabildi�ince bireyselle�tirmelidirler.

3. ��retmenler, ��rencileri “say�salc� – s�zelci” gibi tan�mlamalarla etiketlememelidirler.

�OKLU ZEK� KURAMININ E��T�ME YARARLARI

1.        ��rencileri potansiyelleri y�n�nde geli�tirebilmek i�in e�itim programlar�n�n daha etkin pl�nlanmas�na olanak sa�lar.

2.        Farkl� bilim alanlar�nda �nemli kuram ve konular� ��renmeye �al��an daha fazla ��renciye ula�may� sa�lar.

�OKLU ZEK� KURAMININ YARARLARI

1.        �oklu zek� kuram� e�itim uygulamalar�nda ��rencilerin tek d�ze ��retim veya geleneksel ��retim y�ntemleri yerine, �ok �e�itli ve �ok y�nl� y�ntemlerden yararlanmalar�n� olanakl� k�lar.

2.        �ocuklar�n ayr�cal�kl� duruma gelmeleri yerine, bireysel farkl�l�klar�na g�re kendilerini geli�tirebilmelerini, olanakl� k�lar.

3.        �oklu zek� kuram� sadece bir zek� teorisi de�il, �ok y�nl� bir ��retim yakla��m� ve ��renme stillerini olanakl� k�lar.

4.        �oklu zek� kuram�nca t�m zek� alanlar� e�it �neme sahip olmas� ayn� zamanda t�m zek� alanlar�na e�it �nem verilmesini de olanakl� k�lar.

5.        �oklu zek� kuram� mant�k (matematik) – dil (s�zel) zek�lar�na �nem veren geleneksel okul anlay���ndan farkl� olarak ��rencinin bireysel farkl�l�klar�n� g�z �n�ne alarak potansiyelini kullanabilmesini, becerilerinin geli�tirilmesini temel al�r. Bu da bireyin sosyal, ki�ilik ve akademik geli�imine �nemli katk�lar�n kazand�r�lmas�n� olanakl� k�lar.

6.        �oklu zek� kuram� her g�n her konuda yarat�c�l��a a��k, s�rekli geli�imi destekleyici ve geli�tirici ortamlar�n sunulmas�n� olanakl� k�lar.

7.        �oklu zek� kuram� ��rencilerin e�itim ��retim etkinliklerinde aktif olmalar�n� olanakl� k�lar.

8.        �oklu zek� kuram� etkinlik ortamlar�n� yeterli kaynak, materyal, ara� ve gere�le d�zenlerken bilgi y�k�n� azalt�c�, ya�ama d�n�k, i�levselli�i olanakl� k�lar.

�oklu zek� kuram�na g�re birey kendi zek� alanlar�n� uygun ortam ve olanaklarla art�rma ve geli�tirme yetene�ine sahiptir.

�OKLU ZEK� KURAMINA G�RE ��RETMENLER NASIL OLMALI?

1.    ��retmenlerin neyi nas�l ��rettikleri de�il, insan olarak nas�l bir model olduklar� �nemlidir.

2.    ��retmenlerin s�ylem ve eylemlerinde b�t�nsellik olmal�d�r.

3.    ��retmenlerin etkinlik konular�n�n kendilerini heyecanland�rmas� gereklidir. (Mesleki dirilik)

4.    ��retmenler �ocuklar�n �e�itli yetenek ve ��renme y�ntemlerine uygun �oklu zek� alanlar�na duyarl� olmal�d�rlar.

5.    ��retmenler her �ocu�a ayn� y�ntemle ��retme zorunlulu�unu kabul etmemeleri gerekir.

6.    ��retmenler t�m zek� alanlar�na hitap etmeli bu konuda �evreden ek olanaklar bulmal�d�rlar.

7.    ��retmenler etkinlikleri pl�nlarken ��rencilerin �nlerinden gitmek yerine arkadan y�nlendirmelidir.

8.    ��retmenler i�in �al��mak de�il, onlarla birlikte �al��may� ilke almak �nemlidir.

9.    ��retmenler ��renciler neyi ke�fediyorsa onu ke�fetmek, neyi ��reniyorlarsa onlar� ��renmeye ortam olu�turmal�d�r.

10.  ��retmenler ��rencilerin sessiz olduklar� ve testlerden y�ksek puan ald�klar� zaman de�il onlar�n ��renme ve ba��ms�zl�k isteklerinin geli�mesi durumunda mutlu oldu�unu belirtmelidir.

�OKLU ZEK� KURAMINA UYGUN OLARAK �LK OKUMA, YAZMA ��RET�M�NDE GER�EKLE�T�R�LECEK ETK�NL�KLER

S�zel zek�ya d�n�k olarak

�ocuklar�n T�rk�eyi kullanma etkinliklerine aktif olarak kat�l�mlar�n� sa�lamak i�in;

Verilen fi�lerdeki resimler ve d�zeylerine uygun �yk�ler anlatt�r�labilir.

Resimlere uygun tamamlamalar yapt�r�labilir.

Resimler k�smen kapat�l�p tart��ma ve yorum yapt�r�labilir. (Hayal g�c�ne dayal� olarak “okul a��l�nca ne olur?, Okula ni�in gidilir?, Okulda neler yap�l�r?, Okulda kimler vard�r? gibi..)

Fi� c�mlelerine uygun resim yapt�r�labilir. (Okula ko�an �ocuk resmi yap�n gibi..)

Teybe (ses kaydediciye) c�mle tekrarlar� kaydedilip, ��rencilere dinlettirilebilir.

Her a�amada d���ncelerini a��klamaya konu�maya isteklendirilir, cesaretlendirilir.

Mant�ksal zek�ya d�n�k olarak

C�mlelerden olu�turulacak metinler puzzle gibi kullan�labilir. (Olu�turulan metin tablosunda c�mlelerin yaz�l� k�sm� kapat�l�p resimlerine bakarak an�msama sa�lanabilir.)

C�mleler, c�mle okumalar sayd�r�labilir. (Bir defa okuyal�m, bir defa daha okuyal�m, ka� defa okuduk? �ki cevab� al�n�rsa, aferin denilerek devam edilir.)

C�mle okumalarda tempo tutturulur.

C�mle okumalarda ��renciler gruplanarak ve e�le�tirilerek koro olu�turulabilir.

Uzamsal zek�ya d�n�k olarak

Buhan renkli-resimli b�y�k fi�lerindeki resimlerde g�r�len objeler hakk�nda;

Yak�nl�k-uzakl�klar�;

B�y�kl�k-k���kl�kleri;

A�a��-yukar� konumlar� �zerine ��renciler konu�turulur.

C�mleler fasulyelerle yazd�r�l�r.

Renkli resimli fi� �zerindeki resimli b�l�m tamamen kapat�l�r. (Ali’nin �nl��� ne renkti? �antas� ne renkti? Okulun duvar� ne renkti? Bayrak ne renkti? gibi a��k u�lu sorularla konu�malar� duygu ve d���ncelerini a��klamalar� sa�lan�r.)

M�zikal zek�ya d�n�k olarak

C�mle (t�mceler) den �ark�lar olu�turulabilir.

Bu �ark�lar solo ve koro olarak ��rencilerle birlikte seslendirilir.

Farkl� ses tonlar�nda (tiz-pes) c�mle seslendirmeleri yap�l�r.

Bedensel seslerle tempo tutturulur.

Bedensel zek�ya d�n�k olarak

C�mleler havada elle yazd�r�l�r.

C�mleler s�ra, masa �zerine parmakla yazd�r�l�r.

�ocuklar bah�eye ��kar�l�r.

�nceden haz�rlanan �ubuk kalemler verilir.

Kum havuzunda veya uygun toprak zeminde verilen c�mleler yazd�r�labilir.

Bah�ede �ocuklara c�mle i�erikleri dramatize ettirilir.

C�mle anlamlar� ritmik oyunlara d�n��t�r�l�r.

Canland�rmalar esnas�nda jest ve mimiklerin kullan�m�na olanak verilir.

Sosyal zek�ya d�n�k olarak

S�n�f i�erisindeki t�m ��rencilere e�it konu�ma ve etkinliklere kat�lma olana�� verilir.

G�ven geli�imleri ve ileti�im yeteneklerinin geli�imi desteklenir.

Konu�ma cesaretleri art�r�l�r.

C�mle i�erikleri hakk�nda d���ncelerini a��klamalar�na olanak sa�lan�r.

Bu konuda sa�l�kl� bir okul-aile i�birli�i geli�tirilir.

Ebeveynlerin okul olgunlu�unu destekleme konusunda yard�mlar� sa�lan�r.

Ki�iye d�n�k zek�

Bireysel �al��malar� te�vik edilir.

Deftere yazma, kalem a�ma, s�z hakk� alma istekleri desteklenir.

G�ven duygular�n� y�kseltecek peki�tire�ler verilir.

Resim ve c�mle i�erikleri hakk�nda duygu ve d���ncelerini aktarmalar�na olanak sa�lan�r.

D�zeylerine uygun bireysel farkl�l�klar�n� g�z �n�nde tutan �al��malar verilir.

Do�ac� (naturel) zek�ya d�n�k olarak

Resimlerdeki do�a objeleri �zerine konu�malar�na olanak sa�lan�r.  (�i�ekler var m�? �i�eklere basar m�y�z? Burada hangi hayvan var? Ata binebilir miyiz? gibi...) Ayr�ca hayvan canland�rmalar� yap�l�r.

Buhan fi� dosyas�na k���k fi�leri yerle�tirebilmeleri sa�lan�r.

Moral zek�ya d�n�k olarak

T�m etkinliklerde g�ven olu�umlar�n� ve geli�imlerini destekleyici peki�tire�ler verilir.

Okuma yazma �al��malar�nda onore edici “ba�arabilirsin, yapabilirsin, daha da g�zel yapabilirsin, ger�ekten �ok g�zel oldu” gibi... peki�tire�ler verilir.

Yukar�da verilen �rnekler ��retmenlerimizin engin birikim ve deneyimleri �����nda daha �zg�n �rnekler olarak geli�tirilerek uygulamalar �e�itlendirilir ve zenginle�tirilir.

�OKLU ZEK� KURAMINA UYGUN OLARAK �LK OKUMA, YAZMA ��RET�M�NDE EV �ALI�MASI VE �DEVLER

�zellikle ilk okuma yazma (T�rk�e) ��retimi s�recinde okulda yap�labilecek etkinlikler ev �devi olarak verilerek ��renciler ve ebeveynler usand�r�lmamal�d�r.

Ev �dev ve �al��malar� �ocu�un akademik ba�ar�s�n� garantileyen �oklu zek� alanlar�n� kullanarak yapabilecekleri �al��malardan olu�turularak; nitelikli bir ana-baba-�ocuk ili�kisi yaratmak i�in yararlan�lmas� gereken bir e�itim f�rsat� olarak d���n�lmeli ve pl�nlanmal�d�r.

Olu�turulacak �al��ma (g�rsel i�erikli, boyamal�, k�sa metinli ve bo�luk doldurmal�) yapraklar� ile �ocuklar�n �devleri; olduk�a e�lenceli, zevk alabilecekleri, anne ve babalar�yla nitelikli bir ili�ki ve yard�mla�ma yaratabilecekleri f�rsatlara d�n��t�r�lmelidir.

B�ylece �ocuklar�n okul toplumun k���k bir �rne�idir ilkesine �rnek olarak “okulun ya�am, ya�am�n okul” oldu�u bilincine varmalar�, e�itimin sadece okulla s�n�rl� olmad��� okul d���nda da devam etti�ini kavramalar�na yard�m edilir.

A�LELERE TAVS�YELER

Yap�lan ara�t�rmalar g�stermi�tir ki, ev ve aile, �ocu�un geli�imi, ��renmedeki ba�ar�s�nda �ok etkilidir. Okulda verilen bilgiler ne kadar m�kemmel olursa olsun, aile taraf�ndan desteklenmedi�i s�rece yeterli bir ba�ar�ya ula��lamaz.

1.    Her g�n �ocu�unuza 15 dakikan�z� ay�rarak ilgileniniz.

2.    �ocu�unuzun ��retmeni ile g�r��erek e�itim ve ��retim durumu bilgi al�n�z.

3.    Zaman zaman �ocu�unuza kitap okuyunuz.

4.    �ocu�unuzun okuldaki etkinlikleri anlatmas�na yard�m ediniz.

5.    �ocu�unuzla k�sa mesafeli y�r�y�� ve geziler yaparak onunla arkada�l�k kurunuz.

6.    Yolda rastlad���n�z levha, pl�ka, ev-sokak numaralar� gibi �eylerin ne oldu�unu sorunuz. Onlara a��klay�n�z.

7.    �ocu�unuzun televizyon ba��ml�s� olmas�na izin vermeyiniz.

8.    ��retmenli�in �ok zor bir g�rev oldu�unu unutmay�n�z; �ocu�unuzu k���k ba�ar�lar�nda �d�llendiriniz.

9.    Bilmece, masal, �iir, tekerleme �rnekleriyle kelime (s�zc�k) hazinesinin zenginle�mesine olanak sa�lay�n�z.

10.  Sa�l���yla ilgileniniz, zaman zaman doktora g�t�r�n�z.

11.  �ocu�unuza g�rsel i�erikli, renkli, ilgi �ekici kitaplar al�n�z.

12.  �ocu�unuza kontroll� bir �zg�rl�k tan�y�n�z.

13.  �ocu�unuza yard�mc� olamad���n�z durumlarda ��retmeninden yard�m al�n�z.

14.  �ocu�unuzun ki�ili�inin geli�mesi, g�veninin artmas� i�in ya��na ve seviyesine uygun sorumluluklar veriniz.

“B�t�n �ocuklar �zeldir, b�t�n �ocuklar g�zeldir.”

“G�zel �ocuklara, g�zel davran��lar yak���r.”

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.(Nerden edinildi�i tam olarak bilinmedi�i i�in yaz�lamam��t�r.)

http://www.sinifogretmeniyiz.biz