Brunerin Bilişsel Gelişim Kuramı - (Gelişim ve öğrenme Eğitim Bilimleri )

BRUNER’�N B�L��SEL GEL���M KURAMI

 Jerome Bruner (1966) Piaget’ten sonra bili�sel geli�im kavram�n� evrensel bir anlay��la incelemi�tir. Bruner’e g�re (1980) bili�sel geli�im, ya�am boyu devam eden bir s�re�tir. Geli�im:  eylemsel (enactive), imgesel (imaginative) ve sembolik (sembolic) olarak adland�r�lan belli ba�l� �� geli�im a�amas�ndan olu�ur. Bruner’in geli�im kuram�na ili�kin karakteristik �zellikler a�a��daki gibi maddele�tirilebilir.

 Bili�sel geli�im, tepkilerin uyar�c�dan ba��ms�z hale gelmesidir. Ba�lang��ta �ocuklar uyar�c�lar�n etkisi alt�ndad�r, uyar�c� tepkiyi y�nlendirir. De�i�ik uyar�c�lara belli yollarla tepkide bulunurlar. Ancak zamanla, tepkileri artan bir �ekilde uyar�c�dan ba��ms�z hale gelir. �ocukta dilin kazan�lmas�yla  uyar�c�lar� kontrol etme, y�nlendirme, daha �zg�n davranma g�zlenir.

Geli�im sorununun anla��lmas�, bilginin ��z�mlenmesi, kodlanmas�, i�lenmesi, depolanmas� ve de�erlendirilmesi gibi helezonik bir s�ra dizin i�inde olu�ur. �ocuk dil gibi bir sembol sistemini ��renmeden, d�nyay� anlamland�ramaz. Bilgiyi i�lemek ve yeniden �retmek i�in, dilsel, g�rsel, matematiksel, mekansal vb. yetilerin e�zamanl� olarak geli�mesi gerekir. Bu s�re�te belirleyici etken, bireyin bir semboller sistemi olan dili ��renerek, ba�kalar�yla ba�ar�l� sosyal ili�kiler kurmas�d�r.

 Bili�sel geli�im, bireyin kendisine ve ba�kalar�na ne yapt���n� ve ne yapaca��n� artan bir kapasiteyle a��klamas�d�r. Bu kendinin fark�nda olmad�r. Ki�isel fark�ndal�k, bireyin kendi kapasitesi hakk�nda nesnel bir alg� ve �znel bir yorum geli�tirmesinin anlat�m�d�r. B�ylece birey, kendisiyle olumlu ve �retken bir ileti�im kurar. Buna g�re daha �ok bireyin i�sel varolu�una ili�kin duyu�sal alg�lar�yla bi�imlenen ve Gardner taraf�ndan intra-personel olarak adland�r�lan zeka t�r� geli�ir. Bu anlamda bireyin kendisiyle sa�lad��� i� bar��, sosyal ili�kilerinin sa�l�kl� ve ba�ar�l� olmas�n�n da, �n ko�uludur.

 Bili�sel geli�imin ay�rt edici �nem ta��yan bir ba�ka evresi, sosyal fark�ndal�k, bilincinin edinilmesidir. Sosyal fark�ndal�k, bireyin belli bir sosyo-k�lt�rel ba�lama uygun davranma yeterli�inin anlat�m�d�r. Ki�isel ve sosyal fark�ndal�k bilinci, alternatif davran�� se�enekleri geli�tirmek a��s�ndan yararl�d�r. B�ylece birey davran��lar�n�, di�er insanlar�n tepkide bulunma bi�imlerine g�re �ekillendirir. Ayr�ca bu yolla �ok boyutlu ve esnek bir referans sistemi geli�tirerek, sosyal ya�ama etkin ve �retken bir �ekilde kat�l�r.

Bili�sel geli�im i�in sistemli bir ��retici-��renici etkile�imi gereklidir. Bruner’e g�re baba, anne, ��retmen ve toplumun di�er �yeleri �ocu�a ��retmelidir. Sadece bir k�lt�r i�ine do�mak, tam bir bili�sel geli�im i�in yeterli de�ildir. ��reticiler, k�lt�r� yorumlayarak �ocukla payla�mal�d�r. Bu nokta, Vygotsky’nin kuram�nda da �nem ta��maktad�r.

 Bili�sel geli�imde dil �nemli bir anahtard�r. �nsanlar dili kullanarak birbiriyle ileti�im kurarlar. D�nyan�n kavramlar�n� dil yoluyla ��renir, ��retir, sorunlar�n� dil yoluyla tart���rlar, Dilin do�as� ve i�levleri Bili�sel geli�imin bir par�as� olarak g�r�lmektedir.

 Bili�sel geli�im, ayn� zamanda bir�ok se�enekle ba� etme yetene�inde art��t�r. Etkinlikleri yapma s�ras�nda, de�i�ik bir�ok duruma s�ras�yla dikkat etmek gerekmektedir. K���k bir �ocu�un nesnenin �arp�c� �zelli�inde odakla�mas� ile ergenin olaylar� bilimsel bir �ekilde incelemesi aras�nda fark vard�r.

Bruner Bili�sel geli�imi Piaget’ye benzer bir �ekilde inceledi�ini belirtmektedir. Her ikisi de d�nyaya ili�kin bilginin kodlanmas�, i�lenmesi, depolanmas� ve s�ralanmas� �st�nde durmu�lard�r.

BRUNER’�N B�L��SEL GEL���M D�NEMLER�

1.      EYLEMSEL D�NEM (ENACTIVE STAGE) (0-3 YA�)

Bili�sel geli�imde ilk a�ama eylemsel d�nemdir. �ocuk, bu d�nemde �evreyi eylemlerle anlar; nesnelerle do�rudan ili�ki kurar ve nesnelerin anlam� �ocuklar�n onlarla ne yapt���na ba�l�d�r, �evresindeki nesnelerle ilgili ya�ant�y� onlara dokunarak, vurarak, �s�rarak, hareket ettirerek kazan�r. Onlar i�in nesneler baz� eylemler yapt�klar� �eylerdir. �rne�in; ka��k, yemek yedi�i; bisiklet, bindi�i birer nesnedir.�ocuk yaparak ve deneyerek ��rendi�i i�in bu evreye eylemlerle temsil evresi de denilebilir. Bu d�nemde bisiklete binmeyi ��retirken, ne s�zel sembol, ne de imge kullanabilirsiniz. �ocuklar en kolay psikomotor eylemlerle ��renebilirler. �ocuklar�n yaparak ��renmesi s�z konusudur. S�zc�kleri de onlara ili�kin eylemlerle ��renirler. Yeti�kinler bile bazen yeni bir �eyi ��renirken, eylemsel d�neme d�nebilirler. �rne�in otomobil kullanmay� ��renme vb. Sonu� olarak Bili�sel geli�imin eylemsel d�neminde olan �ocuklar i�in, en kolay anla��labilir mesajlar eylemlerdir. Bilginin eylemlerle temsil edilme formuna, Gardner “Devinduyumsal zeka” ad�n� vermektedir.

 2.      �MGESEL D�NEM

 Bili�sel geli�imin ikinci d�zeyi, imgesel d�nemdir. Bu d�nemde bilgi, imgelerle ta��nmaktad�r. G�rsel bellek geli�mi�tir. Ancak, �ocu�un kararlar� dile de�il, duyu organlar� yoluyla edindi�i duyusal etkilere dayal�d�r. �ocuklar, alg�lar�n�n tutsa��d�r. Herhangi bir nesneyi, olay�, durumu nas�l alg�larlarsa zihinlerinde o �ekilde canland�r�rlar. Bu evrede �ocuklar kendi alg�sal d�nyalar�n�n tutsa��d�r.

 �ocuklar bu d�nemde herhangi bir nesneyi, olay� g�rmeden de resmedebilirler. �rne�in; �ocuk, oturma odas�n� �izebilir; bir ev resmini g�rmeden de ev �izebilir. Bu d�nem Piaget’nin i�lem �ncesi d�nemine kar��l�k gelmektedir. Gardner, bilginin imgelerle temsil edilmesine “uzaysal zeka” ad�n� vermektedir.

 3.      SEMBOL�K D�NEM

 Bili�sel geli�imin sonucu d�zeyi sembolik d�nemdir. �ocuk art�k bu d�nemde etkinlik ya da a��klayan sembolleri kullan�r. Bu evre, Piaget’in soyut i�lemler evresinin kar��l���d�r ve 12 ya� civar�nda ba�lar.

 �ocuk dil, mant�k, matematik, m�zik, vb. alanlar�n sembollerini kullanarak ileti�im kurabilir.Buna g�re bilim adamlar�, doktorlar ve m�zisyenler yayg�n bi�imde sembolik sistemi kullan�rlar. Sembolik d�nem, ya�ant�lar�n form�le edilmesine olanak sa�lar. �rne�in; Ex2; B=I (PXE). Ayr�ca, bu d�nemde k�sa c�mlelerle, anlamsal olarak zengin ifadeler olu�turulabilir. �rne�in; damlaya g�l olur; bo� teneke �ok ses ��kar�r, vb.

 Semboller yoluyla, az sembolle �ok �ey ifade edilebildi�i gibi; eylemlerle ve imgelerle a��klanamayan olay nesne ve durumlar daha kolay ve etkili olarak ifade edilebilir. Bireyin sembolik d�neme ula�mas�, zengin ya�ant�lar kazanmas�n� sa�lar.

 Bruner, �ocuklar�n eylemsel temsil d�neminden imgesel ve sembolik temsil d�nemlerine ilerledi�ine inanmaktad�r. Ancak bu durum, yeti�kinlerin ya�ant�lar�n� art�k eylemler ve imgelerle kodlayamayaca�� anlam�na gelmez. Artan ya� ve ya�ant�larla, sembolik sistem daha �ok kullan�l�r. Ancak, baz� meslek alanlar�ndaki ki�ilerde �rne�in; cerrahlarda, sporcularda, piyanistlerde eylemsel kodlama sistemi daha geli�mi�tir. G�rsel sanatlar alan�ndaki ki�ilerde de imgesel temsil s�re�leri daha bask�nd�r.

K A Y N A K L A R 

Prof. Dr. Nuray SENEMO�LU

Geli�im ��renme ve ��retim

Ankara,2001

Do�.Dr. Ayhan AYDIN

Geli�im ve ��renme Psikolojisi

An� Yay�nlar�

Ankara 1999

Prof.Dr. Haluk YAVUZER

Bili�sel geli�im Teorileri,

Ders Notlar�,1999

Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.

http://www.sinifogretmeniyiz.biz