Ahlak Gelişim Kuramları adlı doküman sinifogretmeniyiz.biz sitemizin
kategorisinde yer almaktadır. Bu kategoride
dosyasına benzeyen başka dokümanlar dabulabilirsiniz. Bu kategori de ilkokul 1.sınıf, 2.sınıf, 3.sınıf, 4.sınıf ve ortaokul 5.sınıf, 6.sınıf, 7.sınıf, 8.sınıf dosya ve dokümanlarına ulaşabilirsiniz.
Dosyayı indirmek için aşağıdaki hemen indir bağlantısına tıklamanız yeterlidir.
AHLAK GEL���M� KURAMLARI
Toplumun kendinden beklenen fonksiyonlar� yerine getirebilmesi i�in, onu olu�turan insanlar� baz� kurallar� i�selle�tirmesi gerekmektedir. Bu kurallardan baz�lar�, bireyin ba�kalar�yla nas�l ileti�im kuraca��; ba�kalar�n� incitmekten nas�l ka��naca��n�, genellikle ba�kalar�yla nas�l iyi ge�inece�ini, di�er bir deyi�le, �evresine nas�l etkin bir uyum sa�layaca�� ile ilgilidir. Etkin bir uyum ifadesi, toplumca belirlenen baz� kurallar�n i�selle�tirilmesiyle birlikte, ge�erlili�ini yitirmi� kurallar�n at�lmas�, gerekli olanlar�n yeniden geli�tirilmesine katk�y� da kapsamaktad�r. Ahlak geli�imi toplumun t�m de�erlerine kay�ts�z �arts�z edilgin bir uyma de�il, topluma etkin bir uyumu sa�lamak i�in de�erler sistemi olu�turma s�recidir. E�er �evrenizdeki �ocuklar� izlediyseniz, kurallara uyma konusunda �ok kat� davrand�klar�n� g�rm��s�n�zd�r. Onlar i�in bir �ey ya do�rudur ya da yanl��. �kisinin ortas� yoktur. E�er bir su� i�lenmi�se cezas� �ekilmelidir. �lk��retim ya da lise y�llar�n�zda, insanlar�n kurallar� kendi ama�lar� i�in de�i�tirdiklerinde; baz�lar� i�in kurallar� uygulay�p baz�lar� i�in uygulamad�klar�nda hayal k�r�kl���na u�rad���n�z durumlar� hat�rlayabilirsiniz. Daha sonralar� kanunlar hakk�ndaki g�r��leriniz, onlar�n nas�l olu�turulup, uyguland���n� ��rendi�inizde de�i�ebilir. �nsanlar bir y�ldan di�erine de�i�ebilen yap�lm�� kanunlarla kar��la��r, tart���r, oy verir. Sonu� olarak, bireyin ahlak geli�imi belli a�amalar izler. Bu a�amalar bireyin bili�sel geli�iminden ba��ms�z de�il, ona paraleldir. Bu b�l�msel Piaget, Kohlberg ve Gilligan�n ahlak geli�imine il�kin g�r��leri a��klanm��t�r.
PIAGET’N�N AHLAK GEL���M� KURAMI
�ocuklar�n bili�sel ve ki�ilik geli�imleri yeti�kinlerden farkl�l�k g�sterdi�i gibi ahlaki d���nme g�c� de farkl�d�r. Piaget, �ocuklar�n ahlak geli�imlerini anlama da, kurallar� nas�l yorumlad�klar�n� ��renmenin �nemli oldu�unu d���nm��t�r. �ocuklar�n ahlak geli�im �zelliklerini onlar�n oyunlar�n� g�zleyerek a��klamaya �al��m��t�r. Piaget, �ocu�un bili�sel geli�imi ile ahlaki yarg�lar� aras�nda ili�ki oldu�una �nanmaktad�r. Piaget’ye g�re alt� ya��n alt�nda, �ocuklar�n kurallar� yoktur. �ki ya� civar�ndaki �ocuklar�n, kural olmaks�z�n sadece oynad�klar�n� g�zlemi�tir. �ki-alt� ya� aras�ndaki �ocuklar ise, kurallar�n fark�ndad�rlar. Ancak, kurallar�n ne ama�la kondu�unu ya da onlar� neden izlemek gerekti�ini anlayamazlar. Piaget, 6-10 ya� aras�ndaki �ocuklar�n kurallar� izlemede s�k s�k tutars�zl�k g�stermekle birlikte, kurallar� kabul ettiklerini belirlemi�tir. Bu ya� �ocuklar�, kurallar�n y�ksek bir otorite taraf�ndan konuldu�unu ve de�i�tirilemez oldu�unu d���n�rler. Oyun kurallar�n�n, grubun karar�na g�re de�i�tirilebilece�ini anlayamazlar. �ocuklar 10-12 ya�a kadar kurallar� bilin�li olarak kullanamaz ve izleyemezler.10-12 ya�larda, art�k �ocuklar, oyunu ayn� kurallarla oynayabilir; kurallar�n oyuna y�n vermek ve oyuncular aras�ndaki anla�mazl�klar� en aza indirmek i�in konuldu�unu anlayabilirler. Ayn� zamanda, kurallar�n herkesin �st�nde anla�t��� basit �eyler oldu�unu; bireylerin anla�arak kurallar� de�i�tirebileceklerini kavrayabilirler. Piaget’ye g�re okul�ncesi d�nemde, �ocuklarda kural kavram� olmad���ndan, bu d�nemde ahlak s�z konusu de�ildir. Bu nedenle ahlak geli�imi, �ocu�un i�lem �ncesi d�nemden, somut i�lemler d�nemine ge�ti�i 6 ya�a kadar ba�lamaz. Piaget, ahlak geli�imini iki d�nemde incelemektedir. Bunlar; 1- D��sal kurallara ba�l�l�k d�nemi ve 2- Ahlaki �zerklik d�nemleridir
1. DI�SAL KURALLARA BA�LILIK D�NEM�
Bu d�nem, 6-12 ya� aras�n� kapsamaktad�r. �ocuk kurallar�n de�i�mezli�ine inanmaktad�r, kurallara uymayanlar�n otomatik olarak cezaland�r�lmas� gerekti�ini d���n�r. Kay�ts�z �arts�z otoriteye uyma s�z konusudur. Bu d�nemde �ocu�a ebeveyni ve di�er yeti�kinler taraf�ndan ne yapmas� ve ne yapmamas� gerekti�i s�ylenir. Kurallara uymamas�n�n do�al sonucunun cezaland�r�lmak oldu�una inan�r. Yarg�, sadece s�n�rl� olan ger�eklere dayal�d�r ve kural ihlalinde ceza, otomatik olarak verilmelidir. Davran���n gerisindeki nedenler dikkate al�nmaz. B�yle bir mant�k �ocuklar�n, kurallar�n kesin ve de�i�mez oldu�unu inanmalar�na neden olur.
2. AHLAK� �ZERKL�K D�NEM�
Bu d�nemde, �ocu�un sosyal d�nyas� giderek artan akran guruplar�yla geni�lemi�tir. �ocu�un s�rekli di�er �ocuklarla etkile�imde bulunmas� ve i�birli�i yapmas�, kurallar hakk�ndaki fikirlerin de�i�mesine zemin olu�turur ve ahlak ilkeleri de�i�meye ba�lar. Kurallar�n insanlar taraf�ndan olu�turuldu�u ve gerekti�inde de�i�tirilebilece�i bilincine ula��r. Ceza, art�k kurallar�n ihlal edilmesiyle otomatik olarak uygulanmas� gereken bir durum de�ildir. Kurallar�n ihlal edilme nedenleri de �nemlidir. Di�er bir deyi�le, yarg�da bulunurken kurallar� ihlal edenlerin niyetleri ve i�inde bulunduklar� durumlarda dikkate al�n�r
KOHLBERG’�N AHLAK GEL���M� KURAMI
Kohlberg’in ahlak geli�imi kuram�, Piaget’nin kuram�n�n yeniden incelenmesi ve anlamland�r�lmas�d�r. Kohlberg de Piaget gibi �ocuk ve yeti�kinlerin, belirli durumlarda davran��lar�n� y�neten kurallar� nas�l yorumlad�klar�n� incelemi�tir. Ancak Kolberg, ara�t�rmas�n�, �ocuklar� oyunda g�zleyerek de�il, �ocuklara ahlaki ikilemleri kapsayan belirli durumlarvererek onlara bu durumlarda nas�l tepkide bulunacaklar�n� sorarak y�r�tm��t�r A�a��da Kohlberg’in kulland��� problem durumlar�ndan iki �rnek verilmi�tir�RNEK DURUM 1 Joe’nun babas�, Joe 50 dolar kazand��� taktirde onu kampa g�t�rece�ine s�z vermi�tir. Ancak daha sonra fikrini de�i�tirmi�, Joe’dan kazand��� paray� kendisine vermesini istemi�tir. Joe da yalan s�yleyerek 10 dolar kazand���n� s�ylemi�; 40 dolar� kampta kullanmak �zere kendisine ay�rm��t�r. Joe kampa gitmeden �nce, k���k karde�i Alex’e babas�na yalan s�yledi�ini ve kazand��� para miktar�n� s�ylemi�tir. Alex bu durumu babas�na s�ylemeli m�d�r?�RNEK DURUM II Avrupa’da bir kad�n, hasta ve �lmek �zeredir.Son zamanlarda hayat�n� kurtarabilecek bir ila�, ayn� kasabada oturan bir eczac� taraf�ndan bulunmu�tur. Eczac�, ila� i�in 2000 dolar istemektedir. Bu fiyat, ilac�n maliyetinin 10 kat�d�r. Hasta kad�n�n kocas� Heinz bor� para alabilece�i her yere gider. Fakat toplad��� paralar, ila� fiyati�n yar�s� kadard�r. Heinz, eczac�ya kar�s�n�n �lmek �zere oldu�unu s�yleyerek ya ilac� biraz ucuza satmas�n� ya da daha sonra �demesine izin vermesini ister. Ancak eczac� bunu kabul etmez. Hainz �aresiz bir durumdad�r. Eczanenin cam�n� k�rarak kar�s� i�in ilac� �alar. Bu durumda hasta kad�n�n kocas� ne yapmal�yd�? Ni�in? (Kohlberg, 1963, s. 379 ). Kohlberg, yukardaki durumlar ve benzerleri i�in ald��� cevaplar� s�n�flayarak, insanlar�n alt� yarg� a�amas� ge�irdiklerini belirtmektedir. Bu alt� a�ama ise, �� d�zey i�inde yer almaktad�r. Bu d�zeyler: • Gelenek �ncesi d�zey • Geleneksel d�zey • Gelenek sonras� d�zey Bu �� d�zey, �ocuk ya da yeti�kinin “do�ru” ya da “ahlaki davran��” olarak neyi alg�lad���na ve bunu nas�l belirledi�ine g�re s�ralanm��t�r. Di�er d�nem kuramlar�nda oldu�u gibi, her bir d�zey kendinden �ncekine dayanmakta, kendinden sonraki d�neme temel olu�turmaktad�r. Ancak ayn� ki�i, baz� zaman ve durumlarda bir a�amada davran�� g�sterirken, bir ba�ka zaman ve durumda da ba�ka bir a�amada davran�� g�sterebilmektedir. Bu d�zeyler ve d�zeylerin i�inde yer alan a�amalar a�a��da k�saca a��klanm��t�r.• GELENEK �NCES� D�ZEY Bu d�zey Piaget’nin “d��sal kurallara ba�l�l�k” d�neminin �zelliklerini kapsar. Kurallar ba�kalar� taraf�ndan konur. Bu d�zeydeki �ocuk, k�lt�r i�inde kabul edilen iyi ve k�t� �l��tlerine g�re davran�r. Ahlak geli�iminde yer alan alt� a�amadan ilk ikisi, gelenek �ncesi d�zey i�inde yer al�r.A�ama 1: Ceza ve itaat e�ilimi Bu d�zeydeki �ocuklar sadece otoriteye uyar ve cezaland�r�lmaktan ka��n�rlar. Genel olarak olaylar�n d�� g�r�n���ne ve meydana gelen zarar�n b�y�kl���ne bakarak karar verirler. Olay�n gerisindeki neden �nemli de�ildir. Etkinli�in fiziksel sonu�lar�, etkinli�in iyi ya da k�t� oldu�unu belirler. �rne�in bir �ocuk, annesine yard�m ederkenon tane taba�� kazara d���r�p k�rm��t�r. Bu d�nemdeki �ocuklara, hangi �ocu�un daha su�lu oldu�u soruldu�unda; on tane taba�� k�ran �ocu�un daha su�lu oldu�unu belitmi�lerdirA�ama 2: Ara�sal �li�kiler E�ilimi �ocuklar�n kendi ihtiya� ve isteklerinin kar��lanmas� �nemlidir. Di�er insanlar�nda ilgilerinin fark�na var�rlar. Ancak, ahlaki yarg�da bulunacaklar� zaman, ba�kalar�n�n ihtiya�lar�n� somut bir �ekilde dikkate almakla birlikte, hala birinci planda kendileri vard�r. Ne kadar al�rlarsa o kadar vermeleri s�z konusudur. “sen benim s�rt�m� ka��, bende seninkini” atas�z�ne uygun davranmaktad�r.• Geleneksel D�zey Bu d�zey, ahlak geli�iminde �� ve d�rd�nc� a�amalar� kapsar. Birey, i�in aile, grup ve ulusun beklentileri, her �eyden �nemlidir. Bu beklentiler yak�n ve a��k sonu�lar� d���n�lmeksizin kabul edilir ve de�erlidirler. Sosyal d�zeni destekleme ve sadakat �nemlidir. Kendi ihtiya�lar� bazen grubunkilere g�re ikinci planda kal�r.A�ama 3: Ki�iler Aras� Uyum E�ilimi Geleneksel d�zey i�inde yer alan ���nc� a�amada, akran gruplar�yla i�birli�i g�zlenir. �yi davran��, ba�kalar�na yard�m etmek ya da onlar� mutlu etmekt�r. Ba�kalar� taraf�ndan onay g�rmek, iyi �ocuk olmak �nemlidir. Ben merkezlili�in azalmas� ve somut i�lemler d�nemine girmesiyle �ocuk, olaylara ba�kalar� a��s�ndan bakabilme �zelli�ini kazan�r. Ahlaki yarg�larda ba�kalar�n�n hissettiklerini de dikkate al�r. Ancak yapt�klar�n� sadece ceza almamak i�in (a�ama 1) ya da kendisi i�in (a�ama 2) de�il; ayn� zamanda ba�kalar�n� mutlu etmek i�in yapmaya �al���rA�ama 4: Kanun ve d�zen e�ilimi Bu d�nemde do�ru davran��, otoriteye ve sosyal d�zene uygun olarak ki�inin g�revini yerine getirmesidir. Art�k, akran gruplar�n�n kurallar�n�n yerini, toplumun kurallar� ve kanunlar� alm��t�r. Kanunlar soru sorulmaks�z�n izlenir. Kanunlara uymayanlar asla onaylanmazlar. Bir�ok yet�kin, muhtemelen bu d�nemde kal�r.• GELENEK SONRASI D�ZEY Bireyin, ba�kalar� ve otoriteden ba��ms�z olarakizlemek istedi�i ahlak ilkelerini se�ti�i ve kendine �zg� de�er sistemini �rg�tledi�i d�zeydir. Ahlak geli�iminin be� ve alt�nc� a�amas� bu d�zeyin kapsam�ndad�r.A�ama 5: Sosyal s�zle�me e�ilimi Bu a�ama, gelenek sonras� d�zey i�indedir. Kanunlar�n kullan�m� ve bireysel haklar ele�tirici bir �ekilde incelenir. Toplumun kanunlar� ve de�erlerinin g�reli ve topluma �zg� oldu�u kabul edilmektedir. Kanunlar�n demokratik olarak de�i�tirilebilece�i ilkesine sahiptirler. Kanunlar, sosyal d�zeni korumak, temel ya�ama ve �zg�rl�k haklar�n� g�vence alt�na almak i�in gerekli g�r�lmektedir. Bu ahlak geli�imi d�zeyine, yeti�kinlerin ancak %25’den az� gelebilmektedir.A�ama 6: Evrensel ahlak geli�imi Bu a�ama ahlak ilkelerinin sonuncu a�amas�d�r. Ki�i ahlak ilkelerini kendisi se�ip olu�turur. Bu ilkeler, adalet, e�itlik, insan haklar� gibi baz� soyut kavramlara dayal�d�r. Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamal�d�r. ��nk� “adalet yasan�n �st�ndedir” . Bireyin haklar�na sayg� esast�r. Son zamanlarda kohlberg, 6. D�nemin, 5. D�nemden ger�ekte �ok farkl� olmad���n� bu nedenlede bu iki d�nemin birle�tirilebilece�ini �nermi�tir.
KOHLBERG’�N KURAMININ SINIRLILIKLARI Kohlberg, ahlak geli�im a�amalar�n�n a�a�� yukar� ayn� ya�lardaki bireylerde ayn� s�ray� izledi�ini, ABD, Meksika, Tayvan ve T�rkiye’de ortaya koymu�tur. Bir�ok ara�t�rma, erkeklerle y�r�t�lmekle birlikte, kad�nlarla yap�lan baz� ara�t�rmalarda da benzer yap�lar bulunmu�tur. Ancak Kohlberg, bulgular�n� t�m insanlara genellemi�tir. Kohlberg’in kuram�n�n �nemli s�n�rl�l���, ger�ek davran��� g�zlemekten �ok, ahlaki usa vurma ile ilgilenmesi olmu�tur. Bazen insanlar�n s�yledikleri ile yapt�klar� farkl�l�k g�sterebilmektedir. Ayr�ca, farkl� d�nemlerde bulunan bir �ok ki�i, benzer �ekilde davranabilmekte ya da ayn� d�nemde bulunan bir �ok ki�i farkl� davranabilmektedir. Ahlak davran��lar� ile ilgili bir �al��ma daHartshorne veMay taraf�ndan yap�lm��t�r. Bu �al��mada bireylere yakalanmayacak �ekilde �alma ya da aldatma f�rsatlar� verilmi�tir. �ok az �ocuk, her durumda d�r�st davran�� ve �ok az� da her durumda �alma ya da aldatma davran��� g�stermi�itir. Sonu� olarak, Kohlberg’in ahlak geli�imi d�nemlerinin kesinlik derecesi ve evrenselli�i tart��maya a��kt�r.
AHLAK GEL���M� D�ZEYLER� 1. 1. Gelenek �ncesi d�zey • • Kurallar ba�kalar� taraf�ndan d�zenlenir. • • Etkinli�in fiziksel sonu�lar�na g�re iyi ya da k�t� belirlenir. • • Bireyin kendi gereksinimleri �n plandad�r. AHLAK GEL���M� A�AMALARI 1. 1. Ceza ve itaat e�ilimi • • �ocuk otoriteye uyar ve cezadan ka��n�r • • �yi ya da k�t�y� etkinli�in fiziksel sonu�lar� belirler. 2. 2. Arasal ili�kiler e�ilimi • • Her ne olursa olsun bireyin kendi ihtiya�lar� �nemlidir. Bazen di�erlerinin ihtiya�lar�n� da dikkate al�r. Ancak, ne kadar al�rsa, o kadar verir. 2. 2. GELENEKSEL D�ZEY • • Aile, grup ve ulusun beklentileri, yak�n ve a��k sonu�lar� d���n�lmeksizin �nemlidir. • • Bireyin kendi ihtiya�lar� grubundakilere g�re ikinci plandad�r. • • Kanunlara uyma ve sosyal d�zeni koruma �nemlidir. 3.CEZA VE �TAAT E��L�M� • • �yi davran��, ba�kalar�na yard�m etmek ve ba�kalar�n� mutlu etmektir 4.KANUN VE D�ZEN E��L�M� • • Kanunlara ve sosyal d�zene uymak �nemlidir. • • Do�ru davran��, bireyin sosyal d�zen ve otoriteye uygun olarak g�revini yerine getirmesidir. 3. 3. GELENEK SONRASI D�ZEY • • Bireyin kendine �zg� ahlak ilkelerini se�ti�i ve de�er sistemini �rg�tledi�i d�zeydir. 5.SOSYAL S�ZLE�ME E��L�M� • • Kanunlar toplumun iyili�i i�in de�i�ebilir • • De�erler ve kanunlar ele�tirici bir �ekilde incelenir. 6.EVRENSEL AHLAK �LKELER� E��L�M� • • Birey kendine �zg� ahlak ilkelerini �rg�tler • • Bu ilkeler genellikle e�itlik adalet insan insan haklar�na dayal�d�r • • “Adalet kanunun �st�ndedir.”P�AGET'�N AHLAK GEL���M KURAMI: G�n�m�z pisikolojisinde ahlak konusunda en etkili teori Cenevreli pisikolog Jean Piaget'ininki olmu�tur.K�rk y�l� a�an bir zaman i�inde �e�itli tenkitlerle u�ra�m�� olmakla beraber, Piaget'in ahlaki geli�me teorisi esas yap�s�n� muhafaza ederek yeni yeni ara�t�rmalar�n yap�lmas�na yol a�m��t�r. Piaget yard�mc�lar� ile birlikte "Cenevreli �ocuklar �zerinde yapt��� sistemli m��ahedeler sonunda Ahlaki duygu ve d���ncenin �e�itli ya� devreleriyle birlikte belirlendi�ini ve ahlaki geli�menin �ocuktaki genel d���nce geli�mesiyle paralel gitti�ini ileri s�ren bir teori ortaya atm��t�r.Bu y�zden onun teorisine "kognitif geli�me teorisi" de denir.Ahlaki geli�me bu umumi zihni geli�menin bir taraf�n� te�kil etmektedir. Piaget zihni geli�menin merhaleler halinde ilerledi�ini ileri s�rer.Fakat buradaki merhaleler diyalektik bir geli�menin k�s�mlar� halinde d���n�lmektedir. Piaget'ye g�re �ocukta ahlaki d���nce geli�mesi iki safha halindedir.Herhangi bir d���nceye sahip olmayan �ocukta bu konulardaki ilk d���nce etraftaki b�y�klerin direkt etkisiyle �ekillenen bir otoriteci ahlak�n �zelliklerini g�steriyor.�ocuk bu otoriteci ahlak�n, b�y�klerin direktiflerini mutlak ve de�i�mez ger�ek sayan d���nceden sonra Piageti'in otonomi dedi�i bir ahlaki d���nce tipine ge�er.Birinci merhalede ahlak� sadece mevcut kurallara kat� ba�l�l�k �eklinde anlad��� ve kurallar�n de�i�meyece�i kanaatinde oldu�u halde ikinci merhalede ahlak� de�i�mez prensipler olarak de�il, kar��l�kl� anla�maya ba�l� olan ve hal �artlara g�re de�i�ebilen bir normotif sistem halinde g�r�r.Her iki anlay�� da zihin geli�mesiyle paraleldir.(G�NG�R,Prof.Dr.Erol,Hollanda T�rk Akademisyenler Birli�i Vakf� Yay�nlar�,1993)KOHLBERG'�N AHLAK GEL���M TEOR�S�: Kohlberg esas olarak Piaget'in kuram�n�n yeniden d�zenlenmesi gerekti�ini iddia etmi�,ahlaki geli�menin Piaget'in aksine 11 ya��nddan itibaren olgunlu�a ba�lad��� g�r���n� reddetmi�tir.o bu safhay� 16 ya��na kadar uzat�yor. Kohlberg'in teorisi olduk�a yak�n tarihte ortaya at�ld��� i�in bu teoriyi test etmek maksad�yla yap�lan ara�t�rmalar�n say�s� azd�r.Fakat son y�llarda bu istikametteki ara�t�rmalar�n say�s� h�zla artmaktad�r.Kohlberg'in Geli�me teorisinin ger�ekten birbiri arkas�ndan geldiklerini ve bir kognitif ilerlemeye i�aret ettiklerini g�sterir mahiyettedir.(G�NG�R,Prof Dr. Erol,Hollanda T�rk Akademisyenler Birli�i Vakf� yay�nlar�,1993)
Not:�niversite notlar�ndan derlenmi�tir.
http://www.sinifogretmeniyiz.biz , S�n�f ��retmenlerinin Kaynak Sitesi