Hedeflere ulaşabilmenin önemli adımlarından biri düşünce, duygu ve davranışların iyi kontrol edilmesinden geçiyor. ‘Özdüzenleme becerisi’ olarak tanımlanan bu kavramın önemi eğitimde her geçen gün artıyor. ABD ve Singapur gibi ülkelerde bu yetenekler çerçevesinde müfredatlar geliştiriliyor. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi İlköğretim Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Müge Şen, özdüzenlemeyi bir yaşam becerisi olarak tanımlayarak, erken yaşta edinilmesinin önemine işaret ediyor. Bu alanda çalışmalar yürüten akademisyen, aile ve öğretmenleri çocuklara model olmaları konusunda uyararak, “Onlara sabretmeyi, istedikleri şeyler için sıra beklemeleri gerektiğini öğretin. İstedikleri her şeyi hemen yerine getirmeyin” önerisinde bulunuyor. Şen, bu becerilerin önemi ve çocuklara kazandırılması konusunda şunları söylüyor:

ÇOCUKLUKTA KAZANDIRILMASI ÖNEMLİ

Özdüzenleme; çocuk gelişimi, eğitim ve yetişkinlerin toplum hayatına katılımında etkili bir işleve sahip. Okul öncesinden itibaren istekleri erteleyebilme, sabırlı olma, sıra bekleme, istenmeyen bir durumla karşılaşıldığında duyguları kontrol etme gibi birçok davranış bu beceriler arasında yer alıyor. Akademik başarıya yönelik de etkileri var. İlkokulda öğrencilerin kendi öğrenme süreçlerinde sorumluluk alması bu kapsamda gerçekleşiyor. Bu becerilerini geliştiren bir ilkokul öğrencisi, nasıl daha iyi öğrendiğini keşfederek, buna göre planlama yapabiliyor. Başarısız olursa bunun nedenini sorgulayıp, alternatif yollar geliştirebiliyor. Çocukluktan itibaren yaşamının her döneminde düşünce, duygu ve davranışlarını kontrol ederek büyüyen bir bireyin; aile, okul ve toplum dinamiğinde kendisinin ve çevresinin farkında, işgücüne katılan bir vatandaş olarak yetişme şansı artıyor.

AKADEMİK PERFORMANSTA ETKİLİ

Araştırmalar, erken çocukluk döneminde edinilen özdüzenleme becerilerinin okula hazır olma, olumlu sosyal davranış gösterme ve empati kurma süreçlerinde pozitif etkiye sahip olduğunu gösteriyor. Bundan yoksun öğrencilerin ise düşük akademik performans gösterdiğini, devamsızlık ve okul terk oranlarının yüksek olduğunu ortaya koyuyor. Ayrıca bu beceri düzeyi yüksek bireylerin olumsuz davranışlar sergileme, yeme bozuklukları ve madde kullanımı gibi durumlar için düşük risk grubu olduğunu gösteren araştırmalar da var. Yetişkinler üzerinde yapılan ilginç bir araştırma da kontrolsüz kredi kartı kullananların düşük özdüzenleme düzeyine sahip olduklarını gözler önüne seriyor.

ANNE-BABALAR, MODEL OLUN

Özdüzenleme bir yaşam becerisi. Bunun ediniminde de hayattan örneklere ihtiyaç var. Çocukların bu becerilerini geliştirirken, kendilerinden daha deneyimli yetişkinlerden düşünce, duygu ve davranış düzenleme konusunda modeller görmeleri gerekiyor. Onların başında ise anne-baba ve öğretmenler geliyor. En yakın çevresi, çocuklara amaçları doğrultusunda düşünce yapılarını geliştirmeleri için destek olmalı, ipuçları vermeli. Aile ve öğretmenler neden-sonuç ilişkisi kurabilme, sabretme ile istekleri erteleyebilme konusunda çocuklara yardımcı olmalı. Bu ayrıştırılmış bir beceri değil. Müfredatlarda yer alan bilişsel, duyuşsal kazanımların ediniminde, dikkat ve odaklanmayla ilgili süreçlerde temel bir role sahip. Dolayısıyla eğitim paydaşlarının müfredat ve örtük öğrenme süreçleriyle, sosyal etkinlik ve kulüp çalışmalarında bu becerilere yönelik etkinlikler yapması gerekiyor. Bunun için onun yaşamsal değeri iyi anlaşılmalı.

İsteklerini hemen yerine getirmeyin

Yrd. Doç. Dr. Şen, aile ve öğretmenlerin çocuklara kendi kendilerini kontrol etme becerisi kazandırmak için yapabileceklerini şöyle anlatıyor:
- Çocukların isteklerini hemen yerine getiren hatta onlar istemeden bunu yapan yetişkin rollerinden sıyrılın. Her türlü kaynağa erişimlerini hemen sağlamak, sabretme ve isteklerini erteleme konusunda onlara deneyim alanı oluşturmayı engelliyor.
- Onların isteklerini elde etmek için sabretmelerine, sıra beklemelerine ve amaçlarına ulaşmaları için plan yapmalarına olanak tanıyın. Örneğin, çocuğunuza bu ay sadece istediği iki ihtiyacından birini almaya uygun bütçeniz olduğunu söyleyin. Büyük bütçeli istekleri için okul harçlığından para biriktirmesi yönünde onu güdüleyin ve bir kumbaraalın. Böylelikle bir amaç belirlemesi, buna ulaşabilmek için davranışlarında kontrolü sağlamasını tecrübe etmesine olanak sağlayabilirsiniz.
- Başarısız dersi varsa onunla konuşun. Başarısızlık nedenlerini sorun. Bunları ortadan kaldırmak için neler yapabileceği konusunda birlikte akıl yürütün.
- Onunla birlikte eylem planı hazırlayın. Geri bildirimler verin. Başarı durumunu takip edin. Böylece onun öğrenme süreçleri üzerindeki kontrolünü fark etmesine yardımcı olacak, özdüzenleme becerilerini geliştirirken ona rehberlik edeceksiniz.